Ο συνθέτης Μιχάλης Τερζής εμφανίστηκε στη δισκογραφία, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, πολύ νέος, σχεδόν 20χρονος, αλλά και πολύ δυναμικά, αφού η πρώτη του ολοκληρωμένη δισκογραφική δουλειά (Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο) περιλάμβανε μελοποιήσεις ποιημάτων του Παλαμά και του Ρίτσου! Είχε δε την τύχη και την τιμή να τον παρουσιάσει στο κοινό ο Μίκης Θεοδωράκης!
Από τότε μέχρι και σήμερα, έχει μια συνεχή δισκογραφική παρουσία με δεκάδες δίσκους(προσωπικούς και συμμετοχές), διεθνείς κυκλοφορίες, συμμετοχές σε compilation – cd, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, καθώς και για ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές. Έχει μελοποιήσει Έλληνες και ξένους ποιητές, μεγάλους στιχουργούς(Λευτέρης Παπαδόπουλος, Άκος Δασκαλόπουλος, Φώντας Λάδης κ.ά.) κι έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την μουσική μας παράδοση. Τα δε τραγούδια του τα έχουν ερμηνεύσει οι μεγαλύτεροι Έλληνες τραγουδιστές, όπου, ανάμεσά τους, ενδεικτικά, αναφέρουμε, τους : Γιώργο Νταλάρα, Δήμητρα Γαλάνη, Άλκηστη Πρωτοψάλτη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Γλυκερία, Σταμάτη Κόκοτα, Γιώργο Ζωγράφο, Μαρία Δημητριάδη κ.ά. Το έργο του, σοβαρό, με ευαισθησία, ποιότητα και ήθος, απευθύνεται στους εραστές της τέχνης και του καλού ελληνικού τραγουδιού, που ξέρουν να αναζητούν, αλλά και να αναγνωρίζουν τις αισθητικές αξίες.
Συναντηθήκαμε με τον Μιχάλη Τερζή και μας μίλησε, μ’ έναν τρόπο συναρπαστικό και παραστατικό, για τα πρώτα του βήματα στο τραγούδι, για το πολύπλευρο έργο του, για τη δημιουργική σχέση του με την ελληνική μουσική παράδοση και κληρονομιά, για τους ποιητές και τη μελοποίησή τους, για την ιδιαίτερη σχέση του με τον Παλαμά και την πιο ολοκληρωμένη δουλειά του στην ποίησή του, τον κύκλο τραγουδιών «Όλη τη μουσική μεσ’ στην αγάπη βάλε», όπου μας αποκάλυψε λεπτομέρειες για το πώς γράφτηκαν τα τραγούδια και πως ηχογραφήθηκαν. Αυτές όμως οι “λεπτομέρειες” είναι η Ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.
Επίσης, αναφέρθηκε στον πρόσφατο δίσκο του(Το παραμύθι μου), με τη Μαρία Σουλτάτου, αλλά και στα μελλοντικά σχέδιά του.
Παράλληλα, μας εκμυστηρεύτηκε την ανησυχία του για τα “πολλά σκουπίδια που παράγονται σήμερα στην Ελλάδα ”, την αγωνία του “ότι, ίσως, τα πιο ωραία τραγούδια να βρίσκονται στα συρτάρια των συνθετών”, την έκκλησή του “να εμπιστευτούν ξανά οι εταιρείες τους συνθέτες μαζί με τους τραγουδιστές” και την πεποίθησή του ότι “η κυρίαρχη γλώσσα του κόσμου είναι μία κι αυτή είναι η μουσική”!
Εν τέλει, νομίζουμε, ότι το μότο που θέτει ο Μιχάλης Τερζής είναι, στις μέρες μας, και εύστοχο και επίκαιρο : “Πες μου τι ακούς να σου πω ποιος είσαι”!
Έχετε μελοποιήσει Έλληνες (Παλαμάς, Ρίτσος, Καββαδίας, Πορφύρας) και ξένους (Μπρεχτ, Πωλ Ελυάρ) ποιητές. Λένε ότι στην μελοποίηση της ποίησης, είναι δύσκολο να εξευρεθεί η χρυσή ισορροπία, μεταξύ μουσικής και ποιητικού λόγου, αρκετές φορές υπερτερεί το ένα ή το άλλο. Εσείς πως προσεγγίζετε τον ποιητικό λόγο;
Η ισορροπία γενικά δεν είναι εύκολο πράγμα. Εμπνεύστηκα μουσική από κάποια ελάχιστα ποιήματα αυτών των σπουδαίων ποιητών και πειραματίστηκα μέσα στην πλοκή τους. Στάθηκα στο έργο τους με μεγάλο σεβασμό και ευθύνη. Σημασία έχει πάντοτε το αποτέλεσμα. Αν κάτι σε αγγίζει, αυτό γίνεται γιατί υπάρχει, είναι ζωντανό και σε συγκινεί σαν ολότητα. Ένα ποίημα σου διεγείρει όλες τις αισθήσεις, σε βάζει στον κόσμο του. Ακούς ‘’στο περιγιάλι το κρυφό’’ και αισθάνεσαι τον παφλασμό της θάλασσας. Πιο κάτω όμως, αυτή η ‘’γαλήνη’’ ανατρέπεται ‘’πήραμε τη ζωή μας λάθος”, λέει, “κι αλλάξαμε ζωή”. Ο ποιητής θέτει αμέσως δύο ερωτηματικά. Τα πράγματα ποτέ δεν είναι μονοσήμαντα. Το ειδύλλιο είναι η πρόφαση, αυτά όμως όλα είναι ήχος , άρα μουσική. Η τέχνη είναι για να βάζει πάντοτε αναπάντητα συνήθως ερωτηματικά. Κάνε εσύ την δική σου ανάγνωση. Αυτό γιατί η εκφορά του ποιητικού λόγου εμπεριέχει αυτοδύναμα έναν μεγάλο πλούτο μελωδικού και ρυθμικού κυματισμού. Η χρυσή ισορροπία ενυπάρχει. Θα την αγγίξεις ; Είναι πάντως πολύ ελκυστικό να προσπαθείς να ανακαλύψεις τις βαθύτερες δομές του λόγου και τις μελωδικές διακυμάνσεις αυτής της σχέσεως και να τις εντάξεις σ’ έναν κεντρικό σχεδιασμό. Ο ποιητικός λόγος, πάντως, μπορεί να εμπεριέχει μύριες όσες μελωδικές εκδοχές. Εσύ όμως ,ως συνθέτης, καλείσαι να καταθέσεις την δική σου έμπνευση και να είσαι αξιόπιστος. Στον τόπο μας αυτό ιστορικά έχει κατακτηθεί. Έχουν γίνει βέβαια και ασήμαντα πράγματα. Ο χρόνος είναι ο τελικός κριτής.
Έχετε συνεργαστεί πολύ με τον στιχουργό Άκο Δασκαλόπουλο. Δώστε μας το ιδιαίτερο, κατά τη γνώμη σας, στίγμα που έχει στο ελληνικό τραγούδι, αυτός ο αείμνηστος δημιουργός.
Τον Άκο Δασκαλόπουλο τον γνώρισα από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Είναι η γενιά των μεγάλων του ποιητικού τραγουδιού, μαζί με τον Μάνο Ελευθερίου, τον Βαγγέλη Γκούφα, τον Δημήτρη Χριστοδούλου ,τον Τάσο Λειβαδίτη και να μη ξεχνάμε τον Κώστα Βίρβο την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και κάποιους , λίγους, νεότερους, όπως ο Φώντας Λάδης κ.ά.
Ο Άκος ήταν άνθρωπος με βαθιά γνώση της τέχνης γενικά, όχι μόνο της ποιήσεως. Μου γνώρισε τον Χατζιδάκι, τον Τσαρούχη, την Λιλίκα Νάκου, τον Δημήτρη Χριστοδούλου, τον Νίκο Καρούζο, τον Μάνο Λοΐζο.
Καπετάνιος οπωσδήποτε, με μεγάλη λατρεία στη θάλασσα, στην “Ψαριανή’’, το καΐκι του, και τη Σκόπελο. Μια μέρα παραλίγο να φουντάρουμε στον Ευβοϊκό αφού με επτά μποφόρ και ισχυρό άνεμο εκείνος μου διάβαζε την “Αμοργό’’ του Γκάτσου κι η “Ψαριανή’’ αγκομαχούσε στα κύματα!
Μπήκε στο τραγούδι θριαμβευτικά με το υπέροχο εκείνο “Η αρχοντιά δεν κατοικεί μέσ’ τα χρυσά παλάτια…’’ που μελοποίησε ο Μίκης(Θεοδωράκης). Σπουδαίος παραμυθάς και γλωσσομάστορας. Του άρεσε να ακούει ιστορίες από απλούς ανθρώπους της θάλασσας και εκείνοι τον σέβονταν για τις γνώσεις του. Ποιητής με απαράμιλλο λυρισμό κι αισθαντικότητα. Λεπτολόγος με υπέροχες ρύμες , πρωτοτυπία στην θεματική του και κατασταλαγμένες κουβέντες. Έγραψε μεγάλα τραγούδια που έχουν μεγάλη απήχηση στον κόσμο. Ήταν ο πρώτος που μου μίλησε ,νωρίς, για ελεύθερο προσωπικό χρόνο, τουτέστιν η πολλή δουλειά τρώει τον … συνθέτη. Ο Άκος ήταν φίλος μου. Μου στοίχισε πολύ ο χαμός του ,είχε να δώσει πολλά…
Έχετε δώσει πολλές συναυλίες, παρουσιάζοντας έργα σας, στο εξωτερικό. Επίσης, αρκετοί δίσκοι σας έχουν κυκλοφορήσει στη διεθνή αγορά, ενώ, συμμετέχετε και σε πολλά compilation – cd με μουσικές της Ευρώπης, της Μεσογείου και του κόσμου. Με δεδομένη την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας και, κατά συνέπεια, της μουσικής που την “ντύνει”, πως βλέπετε τη θέση του ελληνικού τραγουδιού και της ελληνικής μουσικής γενικότερα στην παγκόσμια σκηνή;
Η κυρίαρχη γλώσσα του κόσμου είναι μία κι αυτή είναι η Μουσική. Τη μουσική την αισθάνονται και την καταλαβαίνουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη.
Στην παγκόσμια σκηνή η Ελληνική Μουσική μπορεί να σταθεί -είναι ήδη κραταιά από καιρό – με την αλήθεια και την αυθεντικότητά της. Οι ξένοι έχουν υψηλή μουσική παιδεία και γνωρίζουν καλά τι είναι αυθεντικά ελληνικό και τι όχι. Δεν τους ξεγελάτε με σκύλο-σάχλες σε χρωματιστά περιτυλίγματα. Η άποψη για το εμπόδιο της γλώσσας είναι μια πλάνη, ένα παραμύθι. Η γνώμη μου είναι ότι, όχι μόνο δεν είναι εμπόδιο η γλώσσα, αλλά αντίθετα, αυτό είναι ακριβώς το στοιχείο που δημιουργεί την μαγεία στην υπόθεση. Εάν μας αρέσει ένα τραγούδι, θέλουμε να το ακούσουμε στη γλώσσα του καλλιτέχνη που το τραγουδάει . Μια γλώσσα δηλαδή που δεν γνωρίζουμε αλλά μας “λέει’’ πολλά. Οι ξένοι αγαπούν το ελληνικό τραγούδι και για την μελωδικότητα της γλώσσας μας. Φαντάζεστε να ακούτε το “Let it be’’ ή το “Rien de rien’’ ή το “Strangers in the night” ή το “Besame mutso” ή το “O tsitsornia” στα ελληνικά ; Δεν θα ήτανε κωμικό;
Το μεγαλύτερο χειροκρότημα το έχουν πάρει έξω τραγούδια μου ειδικά. Όπως η “Νυχτωδία’’ κ.ά. της Σαπφούς από τα “Λυρικά’’ μου ή το “Χένελλας’’ από τα ’’Μανιάτικα’’ ή το “Σ’ αγαπώ’’ του Παλαμά ή ’’Ορφέας και νύμφες’’ από την “Εποχή της Αφροδίτης’’ κ.ά., κομμάτια δηλαδή ειδικά, που αναρωτιόμουν θα περάσουν άραγε;
Τελευταία χάρηκα πολύ πού συμπεριλάβανε μουσική μου στο “Famous Greek composers’’ για ολόκληρο τον κόσμο μαζί με μουσικές Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Μαρκόπουλου ,Vangelis, Yαnni, Λοΐζου. Όπως επίσης και στο “Mediterranean Voyage ’’ κι άλλα. Τα cds μου κυκλοφορούν παντού στον κόσμο. Εδώ λίγα πράγματα…
Από τότε μέχρι και σήμερα, έχει μια συνεχή δισκογραφική παρουσία με δεκάδες δίσκους(προσωπικούς και συμμετοχές), διεθνείς κυκλοφορίες, συμμετοχές σε compilation – cd, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, καθώς και για ντοκιμαντέρ και τηλεοπτικές σειρές. Έχει μελοποιήσει Έλληνες και ξένους ποιητές, μεγάλους στιχουργούς(Λευτέρης Παπαδόπουλος, Άκος Δασκαλόπουλος, Φώντας Λάδης κ.ά.) κι έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την μουσική μας παράδοση. Τα δε τραγούδια του τα έχουν ερμηνεύσει οι μεγαλύτεροι Έλληνες τραγουδιστές, όπου, ανάμεσά τους, ενδεικτικά, αναφέρουμε, τους : Γιώργο Νταλάρα, Δήμητρα Γαλάνη, Άλκηστη Πρωτοψάλτη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Γλυκερία, Σταμάτη Κόκοτα, Γιώργο Ζωγράφο, Μαρία Δημητριάδη κ.ά. Το έργο του, σοβαρό, με ευαισθησία, ποιότητα και ήθος, απευθύνεται στους εραστές της τέχνης και του καλού ελληνικού τραγουδιού, που ξέρουν να αναζητούν, αλλά και να αναγνωρίζουν τις αισθητικές αξίες.
Συναντηθήκαμε με τον Μιχάλη Τερζή και μας μίλησε, μ’ έναν τρόπο συναρπαστικό και παραστατικό, για τα πρώτα του βήματα στο τραγούδι, για το πολύπλευρο έργο του, για τη δημιουργική σχέση του με την ελληνική μουσική παράδοση και κληρονομιά, για τους ποιητές και τη μελοποίησή τους, για την ιδιαίτερη σχέση του με τον Παλαμά και την πιο ολοκληρωμένη δουλειά του στην ποίησή του, τον κύκλο τραγουδιών «Όλη τη μουσική μεσ’ στην αγάπη βάλε», όπου μας αποκάλυψε λεπτομέρειες για το πώς γράφτηκαν τα τραγούδια και πως ηχογραφήθηκαν. Αυτές όμως οι “λεπτομέρειες” είναι η Ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.
Επίσης, αναφέρθηκε στον πρόσφατο δίσκο του(Το παραμύθι μου), με τη Μαρία Σουλτάτου, αλλά και στα μελλοντικά σχέδιά του.
Παράλληλα, μας εκμυστηρεύτηκε την ανησυχία του για τα “πολλά σκουπίδια που παράγονται σήμερα στην Ελλάδα ”, την αγωνία του “ότι, ίσως, τα πιο ωραία τραγούδια να βρίσκονται στα συρτάρια των συνθετών”, την έκκλησή του “να εμπιστευτούν ξανά οι εταιρείες τους συνθέτες μαζί με τους τραγουδιστές” και την πεποίθησή του ότι “η κυρίαρχη γλώσσα του κόσμου είναι μία κι αυτή είναι η μουσική”!
Εν τέλει, νομίζουμε, ότι το μότο που θέτει ο Μιχάλης Τερζής είναι, στις μέρες μας, και εύστοχο και επίκαιρο : “Πες μου τι ακούς να σου πω ποιος είσαι”!
Πότε και πως καταλάβατε ότι η ζωή σας θα ταυτιστεί με τη μουσική; Ο τόπος καταγωγής σας, η Αξιούπολη της Μακεδονίας και, γενικότερα, η όλη πλούσια μουσική παράδοση της ευρύτερης περιοχής, έπαιξαν ρόλο στην ιδιαίτερη σχέση σας με τη μουσική;
Θυμάμαι ένα λαγούτο και μια κιθάρα κρεμασμένα στον τοίχο του πατρικού μου σπιτιού, κάτω εγώ να μετράω το μπόι μου για να τα πιάσω, να τα αγγίξω. Τα κοίταζα από δω, τα κοίταζα από κει, ώσπου ανεβαίνω σε μια καρέκλα . Η κουτρουβάλα δεν άργησε και βρέθηκα οριζοντιωμένος αγκαλιά με μια κιθάρα!
Αυτή είναι η πρώτη ουσιαστική εικόνα της ζωής μου , μαζί με έναν πελώριο ’’γίγαντα’’ στο βάθος, το όρος Πάικον και έναν τρομακτικό ήχο ,τις νύχτες του χειμώνα, ’’ Το τραίνο της Ευρώπης’’, που περνούσε ’’τη σιδερά γέφυρα’’ του Αξιού, πάντα την ίδια ώρα, γεμάτο μετανάστες για τη Γερμανία.
Αργότερα όλα αυτά γίνανε ’’οικεία’’ καθημερινότητα, διανθισμένη με πολύ αγάπη, ανεμελιά κοντά στη φύση και πολλά γλέντια στο σπίτι και στα Μακεδονίτικα πανηγύρια που ήτανε τρέλα. Τι σαντούρια, τι βιολιά, μαζί με ζουρνάδες, νταούλια, τραγούδια και λύρες!
Το σπίτι μας ήτανε πάντα ανοιχτό . Όλα αυτά φώτισαν την πρώτη μου συνείδηση. Ήταν ο κόσμος μου, μαζί με τον παππού τον Όμηρο και την παμπάλαια Οδύσσεια από μια έκδοση ετοιμόρροπη.
Ανήκετε στη γενιά των σπουδασμένων συνθετών, που άρχισε να διαδέχεται, σιγά-σιγά, την προηγούμενη, των αυτοδίδακτων. Οι μουσικές σπουδές σε τι σας διαφοροποιούν απ’ τους αυτοδίδακτους, όσον αφορά την έμπνευση και τη δημιουργία;
Οι μουσικές σπουδές βάζουν σε ’’τάξη’’ το μουσικό ένστικτο. Σου διαμορφώνουν τη μουσική συνείδηση. Σε βοηθάνε να αφαιρείς τα επουσιώδη. Μεγάλη υπόθεση η αφαίρεση και στη μουσική. Η γνώση φέρνει το μέτρο και την αρμονία, τις βασικές αρχές δηλαδή της μουσικής.
Όμως τι τα θέλεις; Υπάρχει και το θεϊκό φύσημα που τα έχει όλα. Ο Μάρκος, ο Τσιτσάνης, ο Ξυλούρης, ο Χαλκιάς κι όλοι ανεξαιρέτως οι άλλοι είναι αυτοδίδακτοι και φωτισμένοι. Κλέψαν τη μουσική από τα αστέρια. Δεν είναι θαύμα ; Είμαστε όλοι τελικά αυτοδίδακτοι.
Θυμάμαι ένα λαγούτο και μια κιθάρα κρεμασμένα στον τοίχο του πατρικού μου σπιτιού, κάτω εγώ να μετράω το μπόι μου για να τα πιάσω, να τα αγγίξω. Τα κοίταζα από δω, τα κοίταζα από κει, ώσπου ανεβαίνω σε μια καρέκλα . Η κουτρουβάλα δεν άργησε και βρέθηκα οριζοντιωμένος αγκαλιά με μια κιθάρα!
Αυτή είναι η πρώτη ουσιαστική εικόνα της ζωής μου , μαζί με έναν πελώριο ’’γίγαντα’’ στο βάθος, το όρος Πάικον και έναν τρομακτικό ήχο ,τις νύχτες του χειμώνα, ’’ Το τραίνο της Ευρώπης’’, που περνούσε ’’τη σιδερά γέφυρα’’ του Αξιού, πάντα την ίδια ώρα, γεμάτο μετανάστες για τη Γερμανία.
Αργότερα όλα αυτά γίνανε ’’οικεία’’ καθημερινότητα, διανθισμένη με πολύ αγάπη, ανεμελιά κοντά στη φύση και πολλά γλέντια στο σπίτι και στα Μακεδονίτικα πανηγύρια που ήτανε τρέλα. Τι σαντούρια, τι βιολιά, μαζί με ζουρνάδες, νταούλια, τραγούδια και λύρες!
Το σπίτι μας ήτανε πάντα ανοιχτό . Όλα αυτά φώτισαν την πρώτη μου συνείδηση. Ήταν ο κόσμος μου, μαζί με τον παππού τον Όμηρο και την παμπάλαια Οδύσσεια από μια έκδοση ετοιμόρροπη.
Ανήκετε στη γενιά των σπουδασμένων συνθετών, που άρχισε να διαδέχεται, σιγά-σιγά, την προηγούμενη, των αυτοδίδακτων. Οι μουσικές σπουδές σε τι σας διαφοροποιούν απ’ τους αυτοδίδακτους, όσον αφορά την έμπνευση και τη δημιουργία;
Οι μουσικές σπουδές βάζουν σε ’’τάξη’’ το μουσικό ένστικτο. Σου διαμορφώνουν τη μουσική συνείδηση. Σε βοηθάνε να αφαιρείς τα επουσιώδη. Μεγάλη υπόθεση η αφαίρεση και στη μουσική. Η γνώση φέρνει το μέτρο και την αρμονία, τις βασικές αρχές δηλαδή της μουσικής.
Όμως τι τα θέλεις; Υπάρχει και το θεϊκό φύσημα που τα έχει όλα. Ο Μάρκος, ο Τσιτσάνης, ο Ξυλούρης, ο Χαλκιάς κι όλοι ανεξαιρέτως οι άλλοι είναι αυτοδίδακτοι και φωτισμένοι. Κλέψαν τη μουσική από τα αστέρια. Δεν είναι θαύμα ; Είμαστε όλοι τελικά αυτοδίδακτοι.
Μπήκατε στην ελληνική δισκογραφία, στα μέσα της δεκαετίας του ’70, πολύ μικρός, σχεδόν, 20 ετών! Πως έγινε αυτό το ξεκίνημα και ποιοι άνθρωποι του χώρου σας στάθηκαν στα πρώτα σας βήματα;
Έχοντας κάνει πιάνο και θεωρητικά στη Θεσσαλονίκη, βρέθηκα στην Αθήνα με ξένα ρούχα και άφραγκος.
Στην Πλάκα, ένα βράδυ του Νοέμβρη, με τραβούσε ο ήχος ενός πιάνου και το ‘’Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι’’ που χάιδευε το σκοτάδι. Πλησίασα ήσυχα και βρέθηκα στις “Εσπερίδες’’ του Γιάννη Αργύρη. Ήταν ο Σπύρος ο Μιχαηλίδης, μεγάλος μουσικός, που συνέχισε να αυτοσχεδιάζει στο πιάνο καπνίζοντας. Βρέθηκα στον πυρήνα της δημιουργίας ,μουσικοί, συνθέτες, ποιητές και δίπλα η … χούντα να κρυφακούει …
Ένα βράδυ ακούω έναν νέο ποιητή να διαβάζει κάτι δικό του, που κατέληγε έτσι : “Χειροκρότημα είναι: δυο χαστούκια που συναντιούνται στον αέρα”. Ήταν ο Δημήτρης Ιατρόπουλος.
Δίπλα στην ’’Απανεμιά’’, ο Γιώργος Ζωγράφος κι ο Βαγγέλης Ντίκος, αργά ένα βράδυ, με εύθυμη παρέα, μου κάνουνε πλάκα. -“Παίξε ρε και κάτι δικό σου”. Παίζω στο πιάνο δυο τραγούδια από τον ’’ Ύμνο και θρήνο για την Κύπρο’’ του Ρίτσου . Ο Γιώργος(Ζωγράφος) μου λέει , “Θα τα πούμε…”. Την άλλη μέρα με πήγε στη “Μίνως”, στον Μάκη Μάτσα και στον Αχιλλέα Θεοφίλου, για να ακούσουν τα τραγούδια, ακρόαση…
Η εντολή εδόθη. Ο δίσκος βγήκε με τον Γ. Ζωγράφο, τον Τ. Καρακατσάνη ενορχηστρωτή και μια νέα φωνή από την Κύπρο, την Άννα Βίσση, που τραγούδησε το ’’Γεια σας τριαντάφυλλα”, σε ποίηση Κ. Παλαμά.
Δεύτερη και φαρμακερή αφού η πρώτη απόπειρα είχε ναυαγήσει… Είχα πάει στα ‘’Νέα’’ και βρήκα τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. –“Κύριε Λευτέρη ξέρετε παίζω πιάνο…γράφω…”. –“Λέγε αγόρι μου τι θέλεις;”. – “Στίχους”, του λέω. Μου λέει, “Δώσε μου να ακούσω κάτι δικό σου”. Του πάω την άλλη μέρα δυο τραγούδια μου με δικούς μου και τους στίχους. –“Τέλεια είναι”, μου λέει. Θα σε στείλω στη “Μίνως”, στον Μάτσα. Νομίζω “πάνε’’ τα τραγούδια αυτά πολύ στον Νταλάρα. Θα σου δώσω κι εγώ μετά στίχους, αφού τώρα γράφω με τον Σπανό και τον Μπιθικώτση.
Πήγα. Η απάντηση αρνητική. Μου λέει ο Μάτσας –“ Ο Γιώργος(Νταλάρας) γράφει με τον Απ. Καλδάρα τώρα. Ας τα για αργότερα…”.
Έχοντας κάνει πιάνο και θεωρητικά στη Θεσσαλονίκη, βρέθηκα στην Αθήνα με ξένα ρούχα και άφραγκος.
Στην Πλάκα, ένα βράδυ του Νοέμβρη, με τραβούσε ο ήχος ενός πιάνου και το ‘’Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι’’ που χάιδευε το σκοτάδι. Πλησίασα ήσυχα και βρέθηκα στις “Εσπερίδες’’ του Γιάννη Αργύρη. Ήταν ο Σπύρος ο Μιχαηλίδης, μεγάλος μουσικός, που συνέχισε να αυτοσχεδιάζει στο πιάνο καπνίζοντας. Βρέθηκα στον πυρήνα της δημιουργίας ,μουσικοί, συνθέτες, ποιητές και δίπλα η … χούντα να κρυφακούει …
Ένα βράδυ ακούω έναν νέο ποιητή να διαβάζει κάτι δικό του, που κατέληγε έτσι : “Χειροκρότημα είναι: δυο χαστούκια που συναντιούνται στον αέρα”. Ήταν ο Δημήτρης Ιατρόπουλος.
Δίπλα στην ’’Απανεμιά’’, ο Γιώργος Ζωγράφος κι ο Βαγγέλης Ντίκος, αργά ένα βράδυ, με εύθυμη παρέα, μου κάνουνε πλάκα. -“Παίξε ρε και κάτι δικό σου”. Παίζω στο πιάνο δυο τραγούδια από τον ’’ Ύμνο και θρήνο για την Κύπρο’’ του Ρίτσου . Ο Γιώργος(Ζωγράφος) μου λέει , “Θα τα πούμε…”. Την άλλη μέρα με πήγε στη “Μίνως”, στον Μάκη Μάτσα και στον Αχιλλέα Θεοφίλου, για να ακούσουν τα τραγούδια, ακρόαση…
Η εντολή εδόθη. Ο δίσκος βγήκε με τον Γ. Ζωγράφο, τον Τ. Καρακατσάνη ενορχηστρωτή και μια νέα φωνή από την Κύπρο, την Άννα Βίσση, που τραγούδησε το ’’Γεια σας τριαντάφυλλα”, σε ποίηση Κ. Παλαμά.
Δεύτερη και φαρμακερή αφού η πρώτη απόπειρα είχε ναυαγήσει… Είχα πάει στα ‘’Νέα’’ και βρήκα τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. –“Κύριε Λευτέρη ξέρετε παίζω πιάνο…γράφω…”. –“Λέγε αγόρι μου τι θέλεις;”. – “Στίχους”, του λέω. Μου λέει, “Δώσε μου να ακούσω κάτι δικό σου”. Του πάω την άλλη μέρα δυο τραγούδια μου με δικούς μου και τους στίχους. –“Τέλεια είναι”, μου λέει. Θα σε στείλω στη “Μίνως”, στον Μάτσα. Νομίζω “πάνε’’ τα τραγούδια αυτά πολύ στον Νταλάρα. Θα σου δώσω κι εγώ μετά στίχους, αφού τώρα γράφω με τον Σπανό και τον Μπιθικώτση.
Πήγα. Η απάντηση αρνητική. Μου λέει ο Μάτσας –“ Ο Γιώργος(Νταλάρας) γράφει με τον Απ. Καλδάρα τώρα. Ας τα για αργότερα…”.
Υπήρξαν αγαπημένοι συνθέτες που σας επηρέασαν συνθετικά ή και κάποιο συγκεκριμένο μουσικό ρεύμα;
Ένα ραδιόφωνο - δώρο του πατέρα μου στη γιορτή μου - με τρέλανε. Με έφερε σε επαφή με την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τον Πύργο της Ηλείας . Ναι, άκουγα στην Αξιούπολη τον σταθμό του Πύργου με τους μετανάστες για την Αυστραλία στα Υπερωκεάνια ‘’Πατρίς’’ και “Ελληνίς’’ και τα λαϊκά τραγούδια της ξενιτιάς. Στο ραδιόφωνο αυτό άκουγα με τις ώρες Θεοδωράκη ,Χατζιδάκι, Τσιτσάνη, Βαμβακάρη, όπως τον τραγούδησε ο Μπιθικώτσης και ο Στράτος, τα λαϊκά με τον σπαραγμό του Καζαντζίδη, τις τριφωνίες με την χορωδία στην εκκλησία, τα παραπονεμένα επιτραπέζια τραγούδια της Μακεδονίας με τον Κουφογιάνκο, την Ξανθίππη Καραθανάση , τις αδερφές Χατζιδάκη με τα νησιώτικα . Βάλε και τους Beatles, ιταλικά και γαλλικά τραγούδια, νέγρικη Blues, jazz, τον Vivaldi με τις τέσσερις εποχές του, την 5η συμφωνία του Beethoven… Ο ήχος περιέχει ενέργεια συνταρακτική και ζωογόνο. Πες μου τι ακούς να σου πω ποιος είσαι!
Ένα ραδιόφωνο - δώρο του πατέρα μου στη γιορτή μου - με τρέλανε. Με έφερε σε επαφή με την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και τον Πύργο της Ηλείας . Ναι, άκουγα στην Αξιούπολη τον σταθμό του Πύργου με τους μετανάστες για την Αυστραλία στα Υπερωκεάνια ‘’Πατρίς’’ και “Ελληνίς’’ και τα λαϊκά τραγούδια της ξενιτιάς. Στο ραδιόφωνο αυτό άκουγα με τις ώρες Θεοδωράκη ,Χατζιδάκι, Τσιτσάνη, Βαμβακάρη, όπως τον τραγούδησε ο Μπιθικώτσης και ο Στράτος, τα λαϊκά με τον σπαραγμό του Καζαντζίδη, τις τριφωνίες με την χορωδία στην εκκλησία, τα παραπονεμένα επιτραπέζια τραγούδια της Μακεδονίας με τον Κουφογιάνκο, την Ξανθίππη Καραθανάση , τις αδερφές Χατζιδάκη με τα νησιώτικα . Βάλε και τους Beatles, ιταλικά και γαλλικά τραγούδια, νέγρικη Blues, jazz, τον Vivaldi με τις τέσσερις εποχές του, την 5η συμφωνία του Beethoven… Ο ήχος περιέχει ενέργεια συνταρακτική και ζωογόνο. Πες μου τι ακούς να σου πω ποιος είσαι!
Οι δημιουργίες σας είναι πολυποίκιλες, κύκλοι λαϊκών και λυρικών τραγουδιών, μπαλάντες, μελοποιημένη ποίηση, διασκευές παραδοσιακών τραγουδιών, οργανική μουσική και μουσική για το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τηλεόραση. Ποιο είναι το στοιχείο εκείνο που λειτουργεί ως “βασικός άξονας” σ’ όλη αυτήν την πολλαπλότητα του συνθέτη Μιχάλη Τερζή;
Όλα αυτά που αναφέρετε είναι οι διαφορετικές εκφάνσεις του ιδίου ακριβώς προσώπου και ο ‘’βασικός άξονας‘’, είναι η ανάγκη για έκφραση και η απάντηση σε ένα ισχυρό ερέθισμα. Ο λόγος ,ο ήχος , η εικόνα και η θεατρική πράξη, στην απόλυτή τους καθαρότητα , μαζί με το χάος των συναισθημάτων και των ιδεών είναι οι πιο μεγάλοι δυνάστες. Για να λυτρωθείς και να ισορροπήσεις - εάν είσαι κουρντισμένος κι έχεις ερωτηματικά - πρέπει να πάρεις θέση, να αποκριθείς. Να προσθέσεις μια φράση, δυο νότες που να ‘’κρατάνε’’ την αρμονία ή να την ανατρέπουν. Η αντράλα που νοιώθεις στην ψυχή μετράει και η συγκίνηση . Την λένε και έμπνευση…
Όλα αυτά που αναφέρετε είναι οι διαφορετικές εκφάνσεις του ιδίου ακριβώς προσώπου και ο ‘’βασικός άξονας‘’, είναι η ανάγκη για έκφραση και η απάντηση σε ένα ισχυρό ερέθισμα. Ο λόγος ,ο ήχος , η εικόνα και η θεατρική πράξη, στην απόλυτή τους καθαρότητα , μαζί με το χάος των συναισθημάτων και των ιδεών είναι οι πιο μεγάλοι δυνάστες. Για να λυτρωθείς και να ισορροπήσεις - εάν είσαι κουρντισμένος κι έχεις ερωτηματικά - πρέπει να πάρεις θέση, να αποκριθείς. Να προσθέσεις μια φράση, δυο νότες που να ‘’κρατάνε’’ την αρμονία ή να την ανατρέπουν. Η αντράλα που νοιώθεις στην ψυχή μετράει και η συγκίνηση . Την λένε και έμπνευση…
Παρατηρώ ότι οι περισσότερες δισκογραφικές δουλειές σας είναι προσωπικές κι αποτελούν κύκλους τραγουδιών. Λιγότερες είναι οι συμμετοχές σας σε προσωπικούς δίσκους ερμηνευτών. Λειτουργείτε, συνθετικά, ως έμπνευση και διαδικασία, περισσότερο δημιουργικά με την κατάθεση συγκεκριμένων ολοκληρωμένων προσωπικών προτάσεων, από το να γράφετε και να δίνετε “σκόρπια” τραγούδια;
Προτιμώ τις ολοκληρωμένες δουλειές, που έχουν μια ομοιογένεια και μια κεντρική θεματολογία. Είσαι πιο ελεύθερος εκεί. Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις βέβαια.
Τα σκόρπια τραγούδια είναι δώρα σε φίλους πού τα διαχειρίστηκαν εκείνοι. Δεν έχω την ευθύνη τους, εκτός από ελάχιστα.
Έπειτα συνεργούν και στον λεγόμενο κατακερματισμό που έβγαλε τους συνθέτες από τα δρώμενα. Τα αποτελέσματα είναι μπροστά μας σήμερα. Ορατά ακόμα και σε αυτούς που δεν ήθελαν να τα δουν. Πρέπει να εμπιστευθούν ξανά οι εταιρείες τους συνθέτες μαζί με τους τραγουδιστές. Να ξαναδούν το τραγούδι ως δημιουργία και τέχνη αναγκαία και κερδοφόρα.
Προτιμώ τις ολοκληρωμένες δουλειές, που έχουν μια ομοιογένεια και μια κεντρική θεματολογία. Είσαι πιο ελεύθερος εκεί. Υπάρχουν και οι εξαιρέσεις βέβαια.
Τα σκόρπια τραγούδια είναι δώρα σε φίλους πού τα διαχειρίστηκαν εκείνοι. Δεν έχω την ευθύνη τους, εκτός από ελάχιστα.
Έπειτα συνεργούν και στον λεγόμενο κατακερματισμό που έβγαλε τους συνθέτες από τα δρώμενα. Τα αποτελέσματα είναι μπροστά μας σήμερα. Ορατά ακόμα και σε αυτούς που δεν ήθελαν να τα δουν. Πρέπει να εμπιστευθούν ξανά οι εταιρείες τους συνθέτες μαζί με τους τραγουδιστές. Να ξαναδούν το τραγούδι ως δημιουργία και τέχνη αναγκαία και κερδοφόρα.
Έχετε παρουσιάσει αρκετές δουλειές που έχουν άμεση σχέση είτε με την μουσική μας παράδοση («ΤΑ ΜΑΝΙΑΤΙΚΑ», «ΝΟΣΤΙΜΟΝ ΗΜΑΡ», «ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ»κ.ά.), είτε με την αρχαία μας κληρονομιά («ΑΡΧΑΙΑ ΛΥΡΙΚΑ»). Πέρα από την ιστορική αξία όλης αυτής της παρακαταθήκης, πως νομίζετε ότι μπορεί να “μπολιαστεί” με το σήμερα και να αφορά τους νέους ακροατές του 21ου αιώνα;
Ο 21ος αιώνας φέρει τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία όλων των προηγούμενων. Είναι μεσ’ στο DNA μας όλα αυτά, γιατί είναι διαχρονικές αξίες . Είναι σαν τη μητρική γλώσσα δηλαδή. Εξελίσσεται αλλά πάνω στις ίδιες βάσεις. Κι οι πιτσιρικάδες που ακούνε heavy metal και rap, στο πανηγύρι του χωριού θα τη βρούνε και με τα κλαρίνα και τις λύρες.
Στην αλληλουχία του χρόνου τα αληθινά πράγματα μετράνε και αυτά μένουν. Αυτά που έχουν βάθος και αντίκρισμα στον κάθε τόπο και στους ανθρώπους του. Όλα τα σπουδαία μουσικά έργα παγκοσμίως έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Ο τρόπος, η φόρμα, οι επιλογές του κάθε δημιουργού που φέρνει στο φως ένα έργο, έχει μεγάλη σημασία. Όπως και η εποχή και η τεχνολογία των μέσων πού χρησιμοποιεί αυτός.
Οι κλασσικοί της δύσεως βασίστηκαν στις εκκλησιαστικές μονωδίες και στα λαϊκά και δημοτικά τραγούδια τους. Η όπερα στην αρχαία ελληνική τραγωδία και κωμωδία και στα παλιά ιταλικά τραγούδια των τροβαδούρων. Οι Beatles στις αγγλικανικές φόρμες των corals της αναγέννησης και στις ιρλανδέζικες μπαλάντες. Ο Σκαλκώτας , ο Καλομοίρης, ο Κωνσταντινίδης , ο Θεοδωράκης, εμπνεύστηκαν από τη δημοτική κι εκκλησιαστική εμπειρία. Κοιτάξτε όμως τι εκπληκτικές δομές έχουν δημιουργήσει. Από την εποχή του Ορφέα μέχρι σήμερα όλος ο μουσικός πλούτος είναι εδώ ,αρκεί να τον ανακαλύψουμε. Η διαχείριση του όμως θέλει γνώση. Δεν φτάνει μόνο το ταλέντο εδώ. Τα έργα που αναφέρατε τα αναμένει μια δεύτερη επεξεργασία σε ένα άλλο επίπεδο. Θα μου δοθεί η ευκαιρία άραγε ;
Ο 21ος αιώνας φέρει τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία όλων των προηγούμενων. Είναι μεσ’ στο DNA μας όλα αυτά, γιατί είναι διαχρονικές αξίες . Είναι σαν τη μητρική γλώσσα δηλαδή. Εξελίσσεται αλλά πάνω στις ίδιες βάσεις. Κι οι πιτσιρικάδες που ακούνε heavy metal και rap, στο πανηγύρι του χωριού θα τη βρούνε και με τα κλαρίνα και τις λύρες.
Στην αλληλουχία του χρόνου τα αληθινά πράγματα μετράνε και αυτά μένουν. Αυτά που έχουν βάθος και αντίκρισμα στον κάθε τόπο και στους ανθρώπους του. Όλα τα σπουδαία μουσικά έργα παγκοσμίως έχουν αυτά τα χαρακτηριστικά. Ο τρόπος, η φόρμα, οι επιλογές του κάθε δημιουργού που φέρνει στο φως ένα έργο, έχει μεγάλη σημασία. Όπως και η εποχή και η τεχνολογία των μέσων πού χρησιμοποιεί αυτός.
Οι κλασσικοί της δύσεως βασίστηκαν στις εκκλησιαστικές μονωδίες και στα λαϊκά και δημοτικά τραγούδια τους. Η όπερα στην αρχαία ελληνική τραγωδία και κωμωδία και στα παλιά ιταλικά τραγούδια των τροβαδούρων. Οι Beatles στις αγγλικανικές φόρμες των corals της αναγέννησης και στις ιρλανδέζικες μπαλάντες. Ο Σκαλκώτας , ο Καλομοίρης, ο Κωνσταντινίδης , ο Θεοδωράκης, εμπνεύστηκαν από τη δημοτική κι εκκλησιαστική εμπειρία. Κοιτάξτε όμως τι εκπληκτικές δομές έχουν δημιουργήσει. Από την εποχή του Ορφέα μέχρι σήμερα όλος ο μουσικός πλούτος είναι εδώ ,αρκεί να τον ανακαλύψουμε. Η διαχείριση του όμως θέλει γνώση. Δεν φτάνει μόνο το ταλέντο εδώ. Τα έργα που αναφέρατε τα αναμένει μια δεύτερη επεξεργασία σε ένα άλλο επίπεδο. Θα μου δοθεί η ευκαιρία άραγε ;
Έχετε μελοποιήσει Έλληνες (Παλαμάς, Ρίτσος, Καββαδίας, Πορφύρας) και ξένους (Μπρεχτ, Πωλ Ελυάρ) ποιητές. Λένε ότι στην μελοποίηση της ποίησης, είναι δύσκολο να εξευρεθεί η χρυσή ισορροπία, μεταξύ μουσικής και ποιητικού λόγου, αρκετές φορές υπερτερεί το ένα ή το άλλο. Εσείς πως προσεγγίζετε τον ποιητικό λόγο;Η ισορροπία γενικά δεν είναι εύκολο πράγμα. Εμπνεύστηκα μουσική από κάποια ελάχιστα ποιήματα αυτών των σπουδαίων ποιητών και πειραματίστηκα μέσα στην πλοκή τους. Στάθηκα στο έργο τους με μεγάλο σεβασμό και ευθύνη. Σημασία έχει πάντοτε το αποτέλεσμα. Αν κάτι σε αγγίζει, αυτό γίνεται γιατί υπάρχει, είναι ζωντανό και σε συγκινεί σαν ολότητα. Ένα ποίημα σου διεγείρει όλες τις αισθήσεις, σε βάζει στον κόσμο του. Ακούς ‘’στο περιγιάλι το κρυφό’’ και αισθάνεσαι τον παφλασμό της θάλασσας. Πιο κάτω όμως, αυτή η ‘’γαλήνη’’ ανατρέπεται ‘’πήραμε τη ζωή μας λάθος”, λέει, “κι αλλάξαμε ζωή”. Ο ποιητής θέτει αμέσως δύο ερωτηματικά. Τα πράγματα ποτέ δεν είναι μονοσήμαντα. Το ειδύλλιο είναι η πρόφαση, αυτά όμως όλα είναι ήχος , άρα μουσική. Η τέχνη είναι για να βάζει πάντοτε αναπάντητα συνήθως ερωτηματικά. Κάνε εσύ την δική σου ανάγνωση. Αυτό γιατί η εκφορά του ποιητικού λόγου εμπεριέχει αυτοδύναμα έναν μεγάλο πλούτο μελωδικού και ρυθμικού κυματισμού. Η χρυσή ισορροπία ενυπάρχει. Θα την αγγίξεις ; Είναι πάντως πολύ ελκυστικό να προσπαθείς να ανακαλύψεις τις βαθύτερες δομές του λόγου και τις μελωδικές διακυμάνσεις αυτής της σχέσεως και να τις εντάξεις σ’ έναν κεντρικό σχεδιασμό. Ο ποιητικός λόγος, πάντως, μπορεί να εμπεριέχει μύριες όσες μελωδικές εκδοχές. Εσύ όμως ,ως συνθέτης, καλείσαι να καταθέσεις την δική σου έμπνευση και να είσαι αξιόπιστος. Στον τόπο μας αυτό ιστορικά έχει κατακτηθεί. Έχουν γίνει βέβαια και ασήμαντα πράγματα. Ο χρόνος είναι ο τελικός κριτής.
Βλέπω ότι, μέσα από τα έργα σας, επανέρχεστε συνεχώς στον Παλαμά. Ποια η ιδιαίτερη “σχέση” σας με τον συγκεκριμένο ποιητή;
Οι μεγάλοι ποιητές αποκαλύπτουν και διαχειρίζονται τις μεγάλες αλήθειες της ζωής και του κόσμου μας. Η τέχνη έχει αυτή την ευθύνη.
Ο Παλαμάς απευθύνεται στο νου και στην ψυχή του ανθρώπου. Στα κείμενά του είναι σοφός ,είναι δραματικός, λυρικός, ερωτικός γεμάτος σφρίγος νεανικό. Νοιάζεται για τον άνθρωπο και την μοίρα του. Είναι κοντά του σε κάθε εποχή σε κάθε φάση της ηλικίας και της ιστορίας του. Δεν είναι μια κιτρινισμένη φιγούρα που έρχεται από τον άλλο κόσμο. Ο Παλαμάς, λοιπόν, φέρνει στο φως κι εμπεριέχει στο έργο του όλους τους προγενέστερους, από την εποχή του Ομήρου και του Ησίοδου μέχρι τις μέρες μας και τον εμπεριέχουν όλοι οι μεταγενέστεροι κατά έναν τρόπο. Αυτό το σχήμα το συναντάμε σε όλα σχεδόν τα μεγάλα ποιητικά αναστήματα που έγραψαν στην ελληνική γλώσσα.
Η σχέση που βρίσκω εγώ τώρα εδώ είναι ότι ο Παλαμάς είναι μια γήινη και καθαρή φωνή που ακουμπάει στην αλήθεια του αιώνιου ανθρώπου, γιατί ο Παλαμάς είναι και παγκόσμιος πέρα από εθνικός. Έρχεται και μου σφυρίζει στο αυτί ότι η μεγαλύτερη αξία στον κόσμο μας είναι ο πολιτισμένος άνθρωπος κι έχουμε όλοι μια ευθύνη. Να παραμείνει ο άνθρωπος πολιτισμένος. Δηλαδή ξαναφέρνει το “πάντων χρημάτων μέτρον Άνθρωπος” των αρχαίων! Αλλιώς θα επικρατήσει το χάος της βαρβαρότητας. Δεν το βλέπουμε αυτό σήμερα; Ολόκληρη η ελληνική τέχνη, από καταβολής, στηρίζεται σ’ αυτό το αξίωμα . Δεν είναι σπουδαίο;
Οι μεγάλοι ποιητές αποκαλύπτουν και διαχειρίζονται τις μεγάλες αλήθειες της ζωής και του κόσμου μας. Η τέχνη έχει αυτή την ευθύνη.
Ο Παλαμάς απευθύνεται στο νου και στην ψυχή του ανθρώπου. Στα κείμενά του είναι σοφός ,είναι δραματικός, λυρικός, ερωτικός γεμάτος σφρίγος νεανικό. Νοιάζεται για τον άνθρωπο και την μοίρα του. Είναι κοντά του σε κάθε εποχή σε κάθε φάση της ηλικίας και της ιστορίας του. Δεν είναι μια κιτρινισμένη φιγούρα που έρχεται από τον άλλο κόσμο. Ο Παλαμάς, λοιπόν, φέρνει στο φως κι εμπεριέχει στο έργο του όλους τους προγενέστερους, από την εποχή του Ομήρου και του Ησίοδου μέχρι τις μέρες μας και τον εμπεριέχουν όλοι οι μεταγενέστεροι κατά έναν τρόπο. Αυτό το σχήμα το συναντάμε σε όλα σχεδόν τα μεγάλα ποιητικά αναστήματα που έγραψαν στην ελληνική γλώσσα.
Η σχέση που βρίσκω εγώ τώρα εδώ είναι ότι ο Παλαμάς είναι μια γήινη και καθαρή φωνή που ακουμπάει στην αλήθεια του αιώνιου ανθρώπου, γιατί ο Παλαμάς είναι και παγκόσμιος πέρα από εθνικός. Έρχεται και μου σφυρίζει στο αυτί ότι η μεγαλύτερη αξία στον κόσμο μας είναι ο πολιτισμένος άνθρωπος κι έχουμε όλοι μια ευθύνη. Να παραμείνει ο άνθρωπος πολιτισμένος. Δηλαδή ξαναφέρνει το “πάντων χρημάτων μέτρον Άνθρωπος” των αρχαίων! Αλλιώς θα επικρατήσει το χάος της βαρβαρότητας. Δεν το βλέπουμε αυτό σήμερα; Ολόκληρη η ελληνική τέχνη, από καταβολής, στηρίζεται σ’ αυτό το αξίωμα . Δεν είναι σπουδαίο;
Το 1984 προσεγγίσατε την ποίηση του Παλαμά μέσα από ένα κύκλο τραγουδιών, με τον τίτλο «Όλη τη μουσική μεσ’ στην αγάπη βάλε». Σπουδαίες φωνές (Νταλάρας, Γαλάνη, Αρβανιτάκη, Θεοδόσης) ερμήνευσαν μια σειρά από τραγούδια γεμάτα απ’ όλα τα ηχοχρώματα της ελληνικής μουσικής. Ξεχώρισαν υπέροχα κομμάτια : «Ανατολή», «Σ’ αγαπώ», «Ο Διγενής», «Το σπίτι που γεννήθηκα», «Ο Μπαταριάς», «Στην αργατιά». Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτή τη δουλειά σας κι “αποκαλύψτε” μας κάποιες “λεπτομέρειες” απ’ την όλη δημιουργική διαδικασία μέχρι και την έκδοσή της σε δίσκο.
Πρωτάκουσα για τον Κ. Παλαμά στο σχολείο. Το θέμα ήταν, τα “Ακριτικά δημοτικά μας τραγούδια’’ με τον Διγενή και τον χάροντα ,ξέρετε. Μας διάβασε μια μέρα η Κυρία Γεωργία, η δασκάλα, ένα νεότερο ποίημα για τον Διγενή του Κ. Παλαμά, “Καβάλα πάει ο χάροντας τον Διγενή στον Άδη’’. Βρίσκω και στο σπίτι μια παλιά ανθολογία με την “Ανατολή” του : “Γιαννιώτικα ,Σμυρνιώτικα ,Πολίτικα…” και τι θράσος, άρχισα να προσπαθώ με την κιθάρα μου να τραγουδήσω αυτά τα “τραγούδια’’. Έτσι τα έβλεπα, σαν “τραγούδια’’. Ήτανε και ένας τρόπος να ξεγλιστράω από τα μαθήματα…
Αργότερα στο σπίτι του Άκου Δασκαλόπουλου, στην οδό Καρνεάδου - είχα “βγάλει’’ ήδη τα “Μανιάτικα’’ του Κάσση και τα “Αρχαία Λυρικά’’ -μιλούσαμε για ποίηση και μουσική. Του παίζω τον “Διγενή” με την κιθάρα. Μου λέει “στάσου”, βγάζει μια ανθολογία και μου διαβάζει “Όλη τη μουσική μεσ’ την αγάπη βάλε…”. Ώσπου να φθάσω στο σπίτι μου, στα Ιλίσια, είχα σχεδιάσει στο νου μου το βασικό θέμα του τραγουδιού. Έτσι κάπως ξεκίνησε αυτή η περιπέτεια.
Όταν άκουσε αργότερα ο Γ. Νταλάρας στο σπίτι του ολοκληρωμένο αυτό τον κύκλο, συγκινήθηκε πολύ . Είχε βιώματα. Θυμάμαι τις πρόβες και την εξαντλητική επιμονή του Γιώργου, το κάθε τι στα τραγούδια να είναι ζυγισμένο άριστα. Η “Ανατολή’’ ήταν το πρώτο τραγούδι που τραγούδησε στο studio ο Νταλάρας. Μπαίνει μέσα, ακούει μια δυο φορές την ορχήστρα και το καρφώνει με τη μία, τέλεια! Κοιταζόμαστε με τον Άκο(Δασκαλόπουλο) και τον Μακράκη, τέλεια! Ο Νταλάρας όμως είχε άλλη γνώμη! “Θα το ξαναπώ” , λέει. Το είπε μια ,το είπε δυο, το τραγούδι απογειώθηκε ! Εκείνος όμως συνέχιζε! Του λέω “Γιώργο , πιάσαμε το 100 τοις 100!”. Απαντάει, “του λείπει κάτι” και εξηγεί: “Όταν το τραγούδησες την πρώτη φορά στο σπίτι, εκείνη τη λέξη … ’’λυπητερά’’ την έβγαζες με μια αναπνοή”! Αυτό έψαχνε, τόσο λεπτολόγος! Αυτός είναι ο Νταλάρας! Έπαιξε ύστερα τον “διάλογο’’ με το λαγούτο του και μας πήρε το ξημέρωμα όταν τελειώσαμε, κατάκοποι αλλά ευτυχείς…
Ύστερα ήρθε η Δήμητρα Γαλάνη με τον Κώστα Γανωσέλη. Τι ανάστημα και η Δήμητρα και τι εκφραστική αρτιότητα.
Η Ελευθερία Αρβανιτάκη, στα πρώτα της βήματα, μας εξέπληξε με τον ’’Διγενή” και τον ’’Μπαταριά”.
Ο Διον. Θεοδόσης στο πρώτο τραγούδι της καριέρας του “το σπίτι που γεννήθηκα κι’ ας το πατούν οι ξένοι”, έγινε Εθνικός ύμνος στην Κύπρο.
Στη συνέχεια ασχολήθηκα με άλλα πράγματα -πέρασαν τα χρόνια- όμως τα τραγούδια αυτά μου έδειχναν ,με χίλιους τρόπους, ότι “θέλουν’’ να υπάρχουν μέσα στο χρόνο. Όταν λοιπόν η Ιωάννα Κουτσούρη μου ζήτησε να κάνω μια “βραδιά’’ στον “Ιανό” με μουσική μου και της πρότεινα διάφορα πράγματα, εκείνη επέλεξε τον Παλαμά μου. Την ευχαριστώ . Η συναυλία στις 27 Φεβρουαρίου 2007 ήταν πολύ πετυχημένη. Βοήθησε για αυτό και ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας ,ο Παντελής Θεοχαρίδης, η Μαρία Σουλτάτου (βασική ερμηνεύτριά μου) το φωνητικό συγκρότημα “Επωδός” με τον Τάκη Φάβιο και την Νίκη Βαλσάμη. Απαγγελίες ο Βασίλης Κολοβός. Επίσης ο καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών κ. Κ.Γ. Κασίνης “Ο λυρικός Παλαμάς” και τελειόφοιτοι φοιτητές του σε απαγγελίες . Χορηγός επικοινωνίας η ΕΡΤ.
Ο κύκλος Παλαμά για μένα κλείνει με το έργο “Ο Ύμνος της Αθηνάς’’.
Έργο συμφωνικό παρουσιάστηκε στο “Παλλάς’’ το 1994 με τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ με μαέστρο τον Ανδρέα Πυλαρινό, την χορωδία Fons musicalis του Κωστή Κωνσταντάρα, ενορχ/ση Βασίλη Κουμπή, την Μαρία Μαρκέτου, τον Γιώργο Παππά. Την εποχή που ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν Δ/ντής τους και μου ζήτησε κάτι για τα σύνολα. Μια κεντρική συναυλία με το συνολικό μου έργο πάνω στον Κωστή Παλαμά , νομίζω θα βοηθούσε πολύ στο να ηχογραφηθεί και να κυκλοφορήσει ενιαίο αυτό το έργο.
Πρωτάκουσα για τον Κ. Παλαμά στο σχολείο. Το θέμα ήταν, τα “Ακριτικά δημοτικά μας τραγούδια’’ με τον Διγενή και τον χάροντα ,ξέρετε. Μας διάβασε μια μέρα η Κυρία Γεωργία, η δασκάλα, ένα νεότερο ποίημα για τον Διγενή του Κ. Παλαμά, “Καβάλα πάει ο χάροντας τον Διγενή στον Άδη’’. Βρίσκω και στο σπίτι μια παλιά ανθολογία με την “Ανατολή” του : “Γιαννιώτικα ,Σμυρνιώτικα ,Πολίτικα…” και τι θράσος, άρχισα να προσπαθώ με την κιθάρα μου να τραγουδήσω αυτά τα “τραγούδια’’. Έτσι τα έβλεπα, σαν “τραγούδια’’. Ήτανε και ένας τρόπος να ξεγλιστράω από τα μαθήματα…
Αργότερα στο σπίτι του Άκου Δασκαλόπουλου, στην οδό Καρνεάδου - είχα “βγάλει’’ ήδη τα “Μανιάτικα’’ του Κάσση και τα “Αρχαία Λυρικά’’ -μιλούσαμε για ποίηση και μουσική. Του παίζω τον “Διγενή” με την κιθάρα. Μου λέει “στάσου”, βγάζει μια ανθολογία και μου διαβάζει “Όλη τη μουσική μεσ’ την αγάπη βάλε…”. Ώσπου να φθάσω στο σπίτι μου, στα Ιλίσια, είχα σχεδιάσει στο νου μου το βασικό θέμα του τραγουδιού. Έτσι κάπως ξεκίνησε αυτή η περιπέτεια.
Όταν άκουσε αργότερα ο Γ. Νταλάρας στο σπίτι του ολοκληρωμένο αυτό τον κύκλο, συγκινήθηκε πολύ . Είχε βιώματα. Θυμάμαι τις πρόβες και την εξαντλητική επιμονή του Γιώργου, το κάθε τι στα τραγούδια να είναι ζυγισμένο άριστα. Η “Ανατολή’’ ήταν το πρώτο τραγούδι που τραγούδησε στο studio ο Νταλάρας. Μπαίνει μέσα, ακούει μια δυο φορές την ορχήστρα και το καρφώνει με τη μία, τέλεια! Κοιταζόμαστε με τον Άκο(Δασκαλόπουλο) και τον Μακράκη, τέλεια! Ο Νταλάρας όμως είχε άλλη γνώμη! “Θα το ξαναπώ” , λέει. Το είπε μια ,το είπε δυο, το τραγούδι απογειώθηκε ! Εκείνος όμως συνέχιζε! Του λέω “Γιώργο , πιάσαμε το 100 τοις 100!”. Απαντάει, “του λείπει κάτι” και εξηγεί: “Όταν το τραγούδησες την πρώτη φορά στο σπίτι, εκείνη τη λέξη … ’’λυπητερά’’ την έβγαζες με μια αναπνοή”! Αυτό έψαχνε, τόσο λεπτολόγος! Αυτός είναι ο Νταλάρας! Έπαιξε ύστερα τον “διάλογο’’ με το λαγούτο του και μας πήρε το ξημέρωμα όταν τελειώσαμε, κατάκοποι αλλά ευτυχείς…
Ύστερα ήρθε η Δήμητρα Γαλάνη με τον Κώστα Γανωσέλη. Τι ανάστημα και η Δήμητρα και τι εκφραστική αρτιότητα.
Η Ελευθερία Αρβανιτάκη, στα πρώτα της βήματα, μας εξέπληξε με τον ’’Διγενή” και τον ’’Μπαταριά”.
Ο Διον. Θεοδόσης στο πρώτο τραγούδι της καριέρας του “το σπίτι που γεννήθηκα κι’ ας το πατούν οι ξένοι”, έγινε Εθνικός ύμνος στην Κύπρο.
Στη συνέχεια ασχολήθηκα με άλλα πράγματα -πέρασαν τα χρόνια- όμως τα τραγούδια αυτά μου έδειχναν ,με χίλιους τρόπους, ότι “θέλουν’’ να υπάρχουν μέσα στο χρόνο. Όταν λοιπόν η Ιωάννα Κουτσούρη μου ζήτησε να κάνω μια “βραδιά’’ στον “Ιανό” με μουσική μου και της πρότεινα διάφορα πράγματα, εκείνη επέλεξε τον Παλαμά μου. Την ευχαριστώ . Η συναυλία στις 27 Φεβρουαρίου 2007 ήταν πολύ πετυχημένη. Βοήθησε για αυτό και ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας ,ο Παντελής Θεοχαρίδης, η Μαρία Σουλτάτου (βασική ερμηνεύτριά μου) το φωνητικό συγκρότημα “Επωδός” με τον Τάκη Φάβιο και την Νίκη Βαλσάμη. Απαγγελίες ο Βασίλης Κολοβός. Επίσης ο καθηγητής του Παν/μίου Αθηνών κ. Κ.Γ. Κασίνης “Ο λυρικός Παλαμάς” και τελειόφοιτοι φοιτητές του σε απαγγελίες . Χορηγός επικοινωνίας η ΕΡΤ.
Ο κύκλος Παλαμά για μένα κλείνει με το έργο “Ο Ύμνος της Αθηνάς’’.
Έργο συμφωνικό παρουσιάστηκε στο “Παλλάς’’ το 1994 με τα μουσικά σύνολα της ΕΡΤ με μαέστρο τον Ανδρέα Πυλαρινό, την χορωδία Fons musicalis του Κωστή Κωνσταντάρα, ενορχ/ση Βασίλη Κουμπή, την Μαρία Μαρκέτου, τον Γιώργο Παππά. Την εποχή που ο Μίκης Θεοδωράκης ήταν Δ/ντής τους και μου ζήτησε κάτι για τα σύνολα. Μια κεντρική συναυλία με το συνολικό μου έργο πάνω στον Κωστή Παλαμά , νομίζω θα βοηθούσε πολύ στο να ηχογραφηθεί και να κυκλοφορήσει ενιαίο αυτό το έργο.
Έχουν τραγουδήσει σε δίσκους σας μια σειρά εκλεκτών τραγουδιστών του “νέου κύματος”(Ζωγράφος, Αστεριάδη, Βιολάρης, Χωματά). Έχετε κάποια ιδιαίτερη αγάπη και σχέση με το συγκεκριμένο ρεύμα τραγουδιού και τους βασικούς ερμηνευτές του;
Σέβομαι πολύ το έργο και την σταθερή τους στάση μέσα στον χρόνο. Το έργο τους έχει αξία. Εγώ ,ως νεότερος, έζησα στις παρυφές αυτό το “κίνημα’’ - με την τόση ευγένεια και την ευαισθησία - στην Πλάκα κυρίως . Αγαπώ πολύ τα τραγούδια τους και την σχέση ανάσας που είχαν με τον κόσμο.
Χάρηκα πολύ όταν η Fm Records μου ζήτησε έναν δίσκο που να ξεκινάει από τον ρομαντισμό του Ν. Κύματος έως τον ρεαλισμό και το σφρίγος του έντεχνου. Μην ακούτε ταμπέλες μόνο καλό τραγούδι υπάρχει. Ήρθε και με βρήκε ο Σταύρος Μουφλουζέλης ,ο παραγωγός, και μου λέει σε θέλει ο Νίκος Κούρτης στην FM. Μου λένε θέλουμε τον πρώτο μας δίσκο με ελληνικό ρεπερτόριο - μέχρι τότε κάνανε μόνο ξένο - και θέλουμε να τραγουδήσουν η Καίτη Χωματά, η Πόπη Αστεριάδη και ο Μιχάλης Βιολάρης. Ζήτησα κι εγώ να μου “πει’’ ένα τραγούδι ο Τάκης Κωνσταντακόπουλος, το “όλα αρχίζουν’’ -αγαπημένο τραγούδι, παραμένει άγνωστο - κι έτσι μπήκαμε στο studio. Είχα 13 τραγούδια και μου καρφώνεται η ιδέα να “πουν’’ ένα τραγούδι όλοι μαζί οι τραγουδιστές. Λέω του Ηλία Κατσούλη την ιδέα και την άλλη μέρα μου έδωσε το “Κύμα το κύμα νέο κύμα, κοίτα πως τρέχει η ζωή…”. Ο δίσκος πήγε αρκετά καλά, ’’ Ένα καράβι όνειρα ’’ … Έτσι ξεκίνησε το ελληνικό ρεπερτόριο της Fm Records που κρατάει ακόμα…
Σέβομαι πολύ το έργο και την σταθερή τους στάση μέσα στον χρόνο. Το έργο τους έχει αξία. Εγώ ,ως νεότερος, έζησα στις παρυφές αυτό το “κίνημα’’ - με την τόση ευγένεια και την ευαισθησία - στην Πλάκα κυρίως . Αγαπώ πολύ τα τραγούδια τους και την σχέση ανάσας που είχαν με τον κόσμο.
Χάρηκα πολύ όταν η Fm Records μου ζήτησε έναν δίσκο που να ξεκινάει από τον ρομαντισμό του Ν. Κύματος έως τον ρεαλισμό και το σφρίγος του έντεχνου. Μην ακούτε ταμπέλες μόνο καλό τραγούδι υπάρχει. Ήρθε και με βρήκε ο Σταύρος Μουφλουζέλης ,ο παραγωγός, και μου λέει σε θέλει ο Νίκος Κούρτης στην FM. Μου λένε θέλουμε τον πρώτο μας δίσκο με ελληνικό ρεπερτόριο - μέχρι τότε κάνανε μόνο ξένο - και θέλουμε να τραγουδήσουν η Καίτη Χωματά, η Πόπη Αστεριάδη και ο Μιχάλης Βιολάρης. Ζήτησα κι εγώ να μου “πει’’ ένα τραγούδι ο Τάκης Κωνσταντακόπουλος, το “όλα αρχίζουν’’ -αγαπημένο τραγούδι, παραμένει άγνωστο - κι έτσι μπήκαμε στο studio. Είχα 13 τραγούδια και μου καρφώνεται η ιδέα να “πουν’’ ένα τραγούδι όλοι μαζί οι τραγουδιστές. Λέω του Ηλία Κατσούλη την ιδέα και την άλλη μέρα μου έδωσε το “Κύμα το κύμα νέο κύμα, κοίτα πως τρέχει η ζωή…”. Ο δίσκος πήγε αρκετά καλά, ’’ Ένα καράβι όνειρα ’’ … Έτσι ξεκίνησε το ελληνικό ρεπερτόριο της Fm Records που κρατάει ακόμα…
Έχετε συνεργαστεί πολύ με τον στιχουργό Άκο Δασκαλόπουλο. Δώστε μας το ιδιαίτερο, κατά τη γνώμη σας, στίγμα που έχει στο ελληνικό τραγούδι, αυτός ο αείμνηστος δημιουργός.Τον Άκο Δασκαλόπουλο τον γνώρισα από τον Λευτέρη Παπαδόπουλο. Είναι η γενιά των μεγάλων του ποιητικού τραγουδιού, μαζί με τον Μάνο Ελευθερίου, τον Βαγγέλη Γκούφα, τον Δημήτρη Χριστοδούλου ,τον Τάσο Λειβαδίτη και να μη ξεχνάμε τον Κώστα Βίρβο την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και κάποιους , λίγους, νεότερους, όπως ο Φώντας Λάδης κ.ά.
Ο Άκος ήταν άνθρωπος με βαθιά γνώση της τέχνης γενικά, όχι μόνο της ποιήσεως. Μου γνώρισε τον Χατζιδάκι, τον Τσαρούχη, την Λιλίκα Νάκου, τον Δημήτρη Χριστοδούλου, τον Νίκο Καρούζο, τον Μάνο Λοΐζο.
Καπετάνιος οπωσδήποτε, με μεγάλη λατρεία στη θάλασσα, στην “Ψαριανή’’, το καΐκι του, και τη Σκόπελο. Μια μέρα παραλίγο να φουντάρουμε στον Ευβοϊκό αφού με επτά μποφόρ και ισχυρό άνεμο εκείνος μου διάβαζε την “Αμοργό’’ του Γκάτσου κι η “Ψαριανή’’ αγκομαχούσε στα κύματα!
Μπήκε στο τραγούδι θριαμβευτικά με το υπέροχο εκείνο “Η αρχοντιά δεν κατοικεί μέσ’ τα χρυσά παλάτια…’’ που μελοποίησε ο Μίκης(Θεοδωράκης). Σπουδαίος παραμυθάς και γλωσσομάστορας. Του άρεσε να ακούει ιστορίες από απλούς ανθρώπους της θάλασσας και εκείνοι τον σέβονταν για τις γνώσεις του. Ποιητής με απαράμιλλο λυρισμό κι αισθαντικότητα. Λεπτολόγος με υπέροχες ρύμες , πρωτοτυπία στην θεματική του και κατασταλαγμένες κουβέντες. Έγραψε μεγάλα τραγούδια που έχουν μεγάλη απήχηση στον κόσμο. Ήταν ο πρώτος που μου μίλησε ,νωρίς, για ελεύθερο προσωπικό χρόνο, τουτέστιν η πολλή δουλειά τρώει τον … συνθέτη. Ο Άκος ήταν φίλος μου. Μου στοίχισε πολύ ο χαμός του ,είχε να δώσει πολλά…
Έχετε δώσει πολλές συναυλίες, παρουσιάζοντας έργα σας, στο εξωτερικό. Επίσης, αρκετοί δίσκοι σας έχουν κυκλοφορήσει στη διεθνή αγορά, ενώ, συμμετέχετε και σε πολλά compilation – cd με μουσικές της Ευρώπης, της Μεσογείου και του κόσμου. Με δεδομένη την κυριαρχία της αγγλικής γλώσσας και, κατά συνέπεια, της μουσικής που την “ντύνει”, πως βλέπετε τη θέση του ελληνικού τραγουδιού και της ελληνικής μουσικής γενικότερα στην παγκόσμια σκηνή;
Η κυρίαρχη γλώσσα του κόσμου είναι μία κι αυτή είναι η Μουσική. Τη μουσική την αισθάνονται και την καταλαβαίνουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη.
Στην παγκόσμια σκηνή η Ελληνική Μουσική μπορεί να σταθεί -είναι ήδη κραταιά από καιρό – με την αλήθεια και την αυθεντικότητά της. Οι ξένοι έχουν υψηλή μουσική παιδεία και γνωρίζουν καλά τι είναι αυθεντικά ελληνικό και τι όχι. Δεν τους ξεγελάτε με σκύλο-σάχλες σε χρωματιστά περιτυλίγματα. Η άποψη για το εμπόδιο της γλώσσας είναι μια πλάνη, ένα παραμύθι. Η γνώμη μου είναι ότι, όχι μόνο δεν είναι εμπόδιο η γλώσσα, αλλά αντίθετα, αυτό είναι ακριβώς το στοιχείο που δημιουργεί την μαγεία στην υπόθεση. Εάν μας αρέσει ένα τραγούδι, θέλουμε να το ακούσουμε στη γλώσσα του καλλιτέχνη που το τραγουδάει . Μια γλώσσα δηλαδή που δεν γνωρίζουμε αλλά μας “λέει’’ πολλά. Οι ξένοι αγαπούν το ελληνικό τραγούδι και για την μελωδικότητα της γλώσσας μας. Φαντάζεστε να ακούτε το “Let it be’’ ή το “Rien de rien’’ ή το “Strangers in the night” ή το “Besame mutso” ή το “O tsitsornia” στα ελληνικά ; Δεν θα ήτανε κωμικό;
Το μεγαλύτερο χειροκρότημα το έχουν πάρει έξω τραγούδια μου ειδικά. Όπως η “Νυχτωδία’’ κ.ά. της Σαπφούς από τα “Λυρικά’’ μου ή το “Χένελλας’’ από τα ’’Μανιάτικα’’ ή το “Σ’ αγαπώ’’ του Παλαμά ή ’’Ορφέας και νύμφες’’ από την “Εποχή της Αφροδίτης’’ κ.ά., κομμάτια δηλαδή ειδικά, που αναρωτιόμουν θα περάσουν άραγε;
Τελευταία χάρηκα πολύ πού συμπεριλάβανε μουσική μου στο “Famous Greek composers’’ για ολόκληρο τον κόσμο μαζί με μουσικές Θεοδωράκη, Χατζιδάκι, Μαρκόπουλου ,Vangelis, Yαnni, Λοΐζου. Όπως επίσης και στο “Mediterranean Voyage ’’ κι άλλα. Τα cds μου κυκλοφορούν παντού στον κόσμο. Εδώ λίγα πράγματα…
Τα παράπονα για το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι πληθαίνουν και μιλούν για κλισέ μουσικές και τετριμμένους στίχους. Πως βλέπετε εσείς, ως δημιουργός, το όλο τοπίο από πλευράς καθαρά καλλιτεχνικής;
Υπάρχουν εκδόσεις πολύ ενδιαφέρουσες κι από νέους κι από παλαιότερους δημιουργούς που όλο και λιγοστεύουν. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες επίσης μικρές “ρήξεις’’, κυρίως από ομάδες νέων μουσικών με ταλέντο, με τη χρήση τεχνολογικών μέσων αξιοπρόσεκτες κι άλλες με άνισο αποτέλεσμα.
Παράλληλα όμως γιγαντώνεται και το θολό ποτάμι με τα σκουπίδια και τη σκουπιδολαγνεία. Παράγουμε πολλά σκουπίδια στην Ελλάδα…
Γενικά όμως τα τελευταία 20 -25 χρόνια – αν θέλουμε να δούμε λίγο την εξέλιξη των καλλιτεχνικών δρώμενων στον τόπο μας - παρατηρούμε
ότι ολόκληρο το σύστημα ( δημιουργοί, εταιρείες, ΜΜΕ ) ενθαρρύνει κι υποστηρίζει αναβιώσεις και συντήρηση - καταξιωμένων στο χρόνο - καλά αφομοιωμένων μουσικών ιδιωμάτων, στην καλλίτερη περίπτωση. Αυτό μπορεί να είναι μεν ωφέλιμο, όμως δεν κυοφορεί κάτι θεαματικά καινούριο. Λείπουν δηλαδή οι καινοτόμες παρεμβάσεις και τα μεγάλα έργα, τα μεγάλα τραγούδια – εκτός λίγων σχετικά περιπτώσεων - που αλλάζουν τον ρου των μουσικών δρώμενων και προκαλούν ένα σοκ στο σύστημα για να αναγεννηθεί. Κι όποιες καινοτόμες προσπάθειες δεν ενθαρρύνονται συνήθως, αντίθετα αποσιωπούνται από τους αρμόδιους φορείς, ορχήστρες , αίθουσες συναυλιών, ΜΜΕ κ.λπ. Έτσι έχουμε πλήρη τελμάτωση και κάθετη πτώση των πωλήσεων στις εταιρείες παραγωγής. ΄Ισως τα πιο ωραία τραγούδια να βρίσκονται στα συρτάρια των συνθετών σήμερα.».
Υπάρχουν εκδόσεις πολύ ενδιαφέρουσες κι από νέους κι από παλαιότερους δημιουργούς που όλο και λιγοστεύουν. Υπάρχουν ενδιαφέρουσες επίσης μικρές “ρήξεις’’, κυρίως από ομάδες νέων μουσικών με ταλέντο, με τη χρήση τεχνολογικών μέσων αξιοπρόσεκτες κι άλλες με άνισο αποτέλεσμα.
Παράλληλα όμως γιγαντώνεται και το θολό ποτάμι με τα σκουπίδια και τη σκουπιδολαγνεία. Παράγουμε πολλά σκουπίδια στην Ελλάδα…
Γενικά όμως τα τελευταία 20 -25 χρόνια – αν θέλουμε να δούμε λίγο την εξέλιξη των καλλιτεχνικών δρώμενων στον τόπο μας - παρατηρούμε
ότι ολόκληρο το σύστημα ( δημιουργοί, εταιρείες, ΜΜΕ ) ενθαρρύνει κι υποστηρίζει αναβιώσεις και συντήρηση - καταξιωμένων στο χρόνο - καλά αφομοιωμένων μουσικών ιδιωμάτων, στην καλλίτερη περίπτωση. Αυτό μπορεί να είναι μεν ωφέλιμο, όμως δεν κυοφορεί κάτι θεαματικά καινούριο. Λείπουν δηλαδή οι καινοτόμες παρεμβάσεις και τα μεγάλα έργα, τα μεγάλα τραγούδια – εκτός λίγων σχετικά περιπτώσεων - που αλλάζουν τον ρου των μουσικών δρώμενων και προκαλούν ένα σοκ στο σύστημα για να αναγεννηθεί. Κι όποιες καινοτόμες προσπάθειες δεν ενθαρρύνονται συνήθως, αντίθετα αποσιωπούνται από τους αρμόδιους φορείς, ορχήστρες , αίθουσες συναυλιών, ΜΜΕ κ.λπ. Έτσι έχουμε πλήρη τελμάτωση και κάθετη πτώση των πωλήσεων στις εταιρείες παραγωγής. ΄Ισως τα πιο ωραία τραγούδια να βρίσκονται στα συρτάρια των συνθετών σήμερα.».
Στον πρόσφατο δίσκο σας («Το παραμύθι μου », 2006) τα τραγούδια ερμηνεύει η Μαρία Σουλτάτου, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως σπουδαία, με εύρος, φωνή, που καταθέτει συγκινητικές ερμηνείες. Πως προέκυψε αυτή η δισκογραφική συνεργασία σας;
Η Μαρία Σουλτάτου καταθέτει συγκινητικές ερμηνείες γιατί κράτησε την καθαρότητα και την αλήθεια της. Υπάγεται στην μεγάλη Κρητική σχολή κι είναι αυθεντική. Έκανε σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια γιατί είναι άξια και υπεύθυνη. Είναι φίλη μου από τα παλιά. Συνεργασθήκαμε σε συναυλίες. ”Το παραμύθι μου’’ είναι ένα cd, σύνοψη από συμμετοχές της σε δίσκους μου των τελευταίων χρόνων όπως “Η ωδή των οδών’’, η “Παράβασις”, σε στίχους κυρίως του Δημήτρη Λέντζου και των Ηλία Κατσούλη, Άννας Μπιθικώτση και Κώστα Νέου.
Η Μαρία Σουλτάτου καταθέτει συγκινητικές ερμηνείες γιατί κράτησε την καθαρότητα και την αλήθεια της. Υπάγεται στην μεγάλη Κρητική σχολή κι είναι αυθεντική. Έκανε σημαντικά βήματα τα τελευταία χρόνια γιατί είναι άξια και υπεύθυνη. Είναι φίλη μου από τα παλιά. Συνεργασθήκαμε σε συναυλίες. ”Το παραμύθι μου’’ είναι ένα cd, σύνοψη από συμμετοχές της σε δίσκους μου των τελευταίων χρόνων όπως “Η ωδή των οδών’’, η “Παράβασις”, σε στίχους κυρίως του Δημήτρη Λέντζου και των Ηλία Κατσούλη, Άννας Μπιθικώτση και Κώστα Νέου.
Ποια είναι τα μελλοντικά καλλιτεχνικά σχέδια του Μιχάλη Τερζή;
Κατ’ αρχήν θα γίνουν κάποιες συναυλίες μέσα στο καλοκαίρι. Επίσης ηχογραφώ αυτό τον καιρό τα τραγούδια που θα αποτελέσουν το υλικό για ένα album cd που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο στην διεθνή αγορά, με την Γλυκερία και τον Κώστα Μακεδόνα, από μεγάλη ξένη εταιρία.
Θα “βγει” σύντομα πιστεύω το “The Bridge Rio- Antirio”, η μουσική που έγραψα για το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του Πάνου Υφαντή – παίχτηκε την ημέρα των εγκαινίων της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου- στην τελική και ολοκληρωμένη της μορφή.
Επίσης ελπίζω να “βγει”, στην ολοκληρωμένη της μορφή παρά τις δυσκολίες λόγω κόστους, η μουσική από το ντοκιμαντέρ “ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΒΡΑΧΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ – ΤΡΙΛΟΓΙΑ”, του Πάνου Υφαντή - μια παραγωγή του Επιστημονικού τομέα του Υπουργείου Πολιτισμού και της ’’Περίστυλον’’.
Κατ’ αρχήν θα γίνουν κάποιες συναυλίες μέσα στο καλοκαίρι. Επίσης ηχογραφώ αυτό τον καιρό τα τραγούδια που θα αποτελέσουν το υλικό για ένα album cd που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο στην διεθνή αγορά, με την Γλυκερία και τον Κώστα Μακεδόνα, από μεγάλη ξένη εταιρία.
Θα “βγει” σύντομα πιστεύω το “The Bridge Rio- Antirio”, η μουσική που έγραψα για το ομώνυμο ντοκιμαντέρ του Πάνου Υφαντή – παίχτηκε την ημέρα των εγκαινίων της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου- στην τελική και ολοκληρωμένη της μορφή.
Επίσης ελπίζω να “βγει”, στην ολοκληρωμένη της μορφή παρά τις δυσκολίες λόγω κόστους, η μουσική από το ντοκιμαντέρ “ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΒΡΑΧΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ – ΤΡΙΛΟΓΙΑ”, του Πάνου Υφαντή - μια παραγωγή του Επιστημονικού τομέα του Υπουργείου Πολιτισμού και της ’’Περίστυλον’’.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΤΕΡΖΗ
- ΥΜΝΟΣ ΚΑΙ ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ (MINOS, 1976) |
Με τον δίσκο αυτό ο συνθέτης βγαίνει στο χώρο της Ελληνικής δισκογραφίας μελοποιώντας ποιήματα δύο κορυφαίων μας ποιητών του Κωστή Παλαμά και του Γιάννη Ρίτσου. Ερμηνεύει ο Γιώργος Ζωγράφος και, σε (1) τραγούδι η Άννα Βίσση. - ΟΙ ΜΑΗΔΕΣ ΟΙ ΗΛΙΟΙ ΜΟΥ (MINOS, 1978)
Συμμετοχή του συνθέτη με (2) τραγούδια στον προσωπικό δίσκο του Γιώργου Νταλάρα σε στίχους του Λευτέρη Παπαδόπουλου. - ΤΑ ΜΑΝΙΑΤΙΚΑ (LYRA, 1980)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη που βασίζεται σε λαογραφικό υλικό(λαϊκά έπη, θρύλοι και μοιρολόγια) της Μάνης, όπως τα συνέλεξε και τα κατέγραψε ο Μανιάτης λαογράφος –ποιητής- Κυριάκος Κάσσης Ερμηνεύουν η Άλκηστις Πρωτοψάλτη κι ο Νικόλας Μητσοβολέας. - ΑΡΧΑΙΑ ΛΥΡΙΚΑ (MINOS, 1982) |
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, μελοποιημένη ποίηση αρχαίων Ελλήνων λυρικών ποιητών(Σαπφώ, Αρχίλοχος, Αλκαίος, Ανακρέων, Αλκμάν, Αρίων, Βακχυλίδης) σε μετάφραση των πανεπιστημιακών Π. Βουτιερίδη και Π. Παρασκευαϊδη, καθώς και του ποιητή-στιχουργού Άκου Δασκαλόπουλου. Ερμηνεύουν οι :Πέτρος Πανδής, Βάσια Ζήλου, Νίκος Λόλης, Νικόλας Μητσοβολέας, Το τραγούδι «Νυχτωδία» διακρίθηκε στους πρώτους αγώνες τραγουδιού του Μάνου Χατζηδάκι στην Κέρκυρα 1980-81. Απέσπασε την εύφημο μνεία της κριτικής επιτροπής. Ερμηνεύτρια η Κρίστι Στασινοπούλου. Δ/ντής ορχήστρας ο Μάνος Χατζιδάκις. - ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (CBS / SONY, 1983)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, κύκλος λαϊκών τραγουδιών σε ποίηση των Νίκου Καββαδία, Λάμπρου Πορφύρα, Άκου Δασκαλόπουλου και Φώντα Λάδη. Ερμηνεύει ο Κώστας Καράλης. - ΟΛΗ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΜΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΑΠΗ ΒΑΛΕ (MINOS, 1984)
Η πρώτη ολοκληρωμένη απόπειρα του συνθέτη μελοποίησης ποιημάτων του Κωστή Παλαμά. Ερμηνεύουν οι : Γιώργος Νταλάρας, Δήμητρα Γαλάνη, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Διονύσης Θεοδόσης. - ΤΡΕΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ (LYRA, 1985)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, κύκλος λαϊκών τραγουδιών σε στίχους Λευτέρη Παπαδόπουλου, Άκου Δασκαλόπουλου και Δημήτρη Τσεκούρα. Ερμηνεύει ο Κώστας Σμοκοβίτης και σε (1) τραγούδι η Σοφία Μιχαηλίδου. - ΝΟΣΤΙΜΟΝ ΗΜΑΡ (PHILIPS / UNIVERSAL, 1986)
Ο συνθέτης επεξεργάζεται, διασκευάζει, ενορχηστρώνει και ηχογραφεί στο studio, δώδεκα ελληνικούς χορούς με 20 κορυφαίους Έλληνες σολίστες ο δίσκος κυκλοφορεί και στην διεθνή αγορά. - ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ (ΕΡΤ, 1988)
Η μουσική από το ομώνυμο βραβευμένο ντοκιμαντέρ του Α. Παπαδόπουλου. Συμμετέχουν κορυφαίοι μουσικοί : Φίλιππος Τσεμπερούλης(πνευστά), Τάσσος Διακογιώργης(σαντούρι), Παντελής Δεσποτίδης (βιολί), Σωκράτης Άνθης (τρομπέτα) κ.ά. Ερμηνεύουν οι : Νένα Βενετσάνου και Γιάννης Βουγιουκλής(βραβείο Δήμου Asty Ιταλίας). Ο δίσκος ήταν το δώρο της ΕΡΤ στο παγκόσμιο συνέδριο ποιητών στο Λουξεμβούργο το 1988. - ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (LYRA, 1988)
Επεξεργασία, διασκευή κι ενορχήστρωση του συνθέτη σε παραδοσιακά τραγούδια της Μακεδονίας. Ερμηνεύουν οι : Γιώργος Μπαγιώκης και Σοφία Μιχαηλίδη. - ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (PHILIPS / UNIVERSAL, 1988)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη κύκλος λυρικών τραγουδιών, επανεκτελέσεις κυρίως παλαιότερων τραγουδιών του συνθέτη και τραγούδια σε ποίηση Μπέρτολ Μπρεχτ, Πωλ Ελυάρ, Έριχ Χάϊνε, Βασίλη Ρώτα κ.ά. Ερμηνεύουν οι : Νένα Βενετσάνου, Σοφία Μιχαηλίδου, Νίκος Μοσχολιός, Κώστας Σμοκοβίτης.
- Η ΑΛΤΑΝΑ ΤΗΣ ΠΑΡΓΑΣ (WEA, 1990)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη (μουσική και τραγούδια για την ομώνυμη τηλεοπτική σειρά του Κώστα Ασημακόπουλου / ΕΤ-2). Ερμηνεύουν η Γλυκερία κι ο Κώστας Σμοκοβίτης. - ΒΙΟΛΙΣΤΗ ΚΑΤΕΒΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΤΕΓΗ (LYRA, 1990)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη (μπαλάντες) σε στίχους των Θεόφιλου Βερύκιου, Ανδρέα Ζαχαράτου και Αντώνη Παπαδόπουλου. Τραγούδια ειδικά γραμμένα για την Μαρία Δημητριάδη. Δυο (2) τραγούδια ερμηνεύει ο Τάκης Λιβανός. - ΘΑ ΜΕΙΝΕΙ Η ΑΓΑΠΗ ΜΑΣ (EMI, 1990)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, κύκλος λαϊκών τραγουδιών, σε στίχους των Άκου Δασκαλόπουλου, Νότη Κύτταρη, Γιώργου Κανελλόπουλου, Γιώργου Κλεφτογιώργου, Στάθη Σκλαβουνάκου και Σταμάτη Κόκοτα. Ερμηνεύει ο Σταμάτης Κόκοτας. - ΕΝΑ ΚΑΡΑΒΙ ΟΝΕΙΡΑ (ΜΟΡΦΗ / FM RECORDS, 1992)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, κύκλος λυρικών τραγουδιών, σε στίχους των Ηλία Κατσούλη, Αντώνη Παπαϊωάννου, Κατερίνας Παπαγεωργίου, Άγγελου Αξιώτη, καθώς και δύο τραγούδια σε ποίηση Κωστή Παλαμά. Ερμηνεύουν οι : Καίτη Χωματά, Πόπη Αστεριάδη, Μιχάλης Βιολάρης, Τάκης Κωνσταντακόπουλος. - ΛΗΜΝΟΣ Η ΦΙΛΤΑΤΗ (MINERVA, 1993)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, η μουσική από την ομώνυμη βραβευμένη ταινία(ντοκιμαντέρ) του Αντώνη Παπαδόπουλου(α. Πρώτο Βραβείο Κιν/φικου Φεστιβάλ Θεσ/νίκης το 1988 για ταινίες μικρού μήκους, διάρκειας 59΄, β. Πρώτο βραβείο Υπ. Πολιτισμού 1989). - ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΟΥ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ (MPM, 1997)
Συλλογή - με τη συμμετοχή πολλών γνωστών τραγουδιστών - με τις πρώτες ηχογραφήσεις από τη δισκογραφική παραγωγή του συνθέτη. Ένα καινούριο τραγούδι ερμηνεύει η Πόλυ Πάνου. - Η ΩΔΗ ΤΩΝ ΟΔΩΝ (MBI, 2000)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, κύκλος λαϊκών τραγουδιών, σε στίχους των Δημήτρη Λέντζου, Τάκη Συρέλη και Άννας Μπιθικώτση. Ερμηνεύουν οι : Λένα Αλκαίου, Κώστας Μάντζιος, Παντελής Θεοχαρίδης, Μαρία Σουλτάτου. - Ο ΨΥΛΛΟΣ (ΜΒΙ 2002) η
Μουσική από την πολυβραβευμένη ταινία του Δημήτρη Σπύρου. Βραβεία για το συνολικό καλλιτεχνικό έργο σε 12 χώρες. Ερμηνεύουν η Νένα Βενετσάνου και η Λίνα Γεράρδη. - ΜΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΘΑ ΠΑΙΞΩ (POLYMUSIC/UNIVERSAL, 2004)
Λυρικές μπαλάντες για πιάνο και φωνή σε στίχου του συνθέτη . Έχουν συμπεριληφθεί επίσης 2 τραγούδια σε ποίηση Κ. Παλαμά «Χρυσομαλλούσα» «και Μάγισσα των Αστεριών» και ένα τραγούδι σε στίχους Ηλία Κατσούλη. Παίζει πιάνο και τραγουδάει ο Μιχάλης Τερζής, συμμετέχει, φιλικά, ο Λαυρέντης Μαχαιρίτσας με δύο τραγούδια. - ΜΕΘΥΣΜΕΝΟ ΑΛΟΓΟ (CD – SINGLE / ανεξάρτητη παραγωγή, 2003)
Πέντε τραγούδια του συνθέτη, σε στίχους Δημήτρη Λέντζου, που τα ερμηνεύει ο Γιώργος Μπαγιώκης. Περιορισμένος αριθμός αντιτύπων. - ΠΑΡΑΒΑΣΙΣ (FM RECORDS, 2003)
Προσωπικός δίσκος του συνθέτη, λαϊκά τραγούδια, σε στίχους των Δημήτρη Λέντζου, Κώστα Νέου, Κατερίνας Παπαγεωργίου.
Ερμηνεύουν οι : Μπάμπης Τσέρτος, Μαρία Σουλτάτου, Κώστας Μάντζιος, Νάντια Καραγιάννη. - ΤΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ ΜΟΥ (Dromos, 2005)
Μια σύνοψη με τις συμμετοχές της Μαρίας Σουλτάτου σε παλαιότερους δίσκους του συνθέτη και σε στίχους των : Ηλία Κατσούλη, Δημήτρη Λέντζου, Αντώνη Παπαϊωάννου, Κατερίνας Παπαγεωργίου, Κώστα Νέου και Άννας Μπιθικώτση. Ερμηνεύει η Μαρία Σουλτάτου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου