ΤΟ ΠΑΓΚΥΠΡΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΙ Η ΜΕΓΑΛΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΟ ΕΘΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

ΚΡΥΠΤΗ ΤΩΝ ΦΙΛΙΚΩΝ»
Κάτω απο τον χώρο που εκτείνεται απο την κεντρική είσοδο του Παγκυπρίου 
Γυμνασίου ως την Αίθουσα Τελετών υπάρχει επιμήκης καμαροσκεπής 
θάλαμος, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, εποικοινωνούσε υπογείως με την 
έναντι του Σχολείου Αρχιεπισκοπή με μυστική δίοδο.Στο χώρο αυτό 
φιλοξενήθηκαν αξιωματούχοι της Φιλικής Εταιρίας, όπως αναφέρει 
στο βιβλίο του, που εκδόθηκε το 1888, «Απομνημονεύματα των κατα το 
1821 εν την νήσω Κύπρο τραγικών σκηνών», ο Γεώργιος Ι.Κηπιάδης
(σελ.12):
Ο ανώτερος κληρος και πολλοί προύχοντες της Κύπρου «εμυηθήσαν τα της 
Φιλικής Εταιρίας υπο μελών αυτής επι τούτω εις Κύπρον κατέλθοντων,
ους ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός φοβηθείς να ξενίσει εν τη 
Αρχιεπισκοπή μήποτε λάβωσι περι αυτών υπόνοιας, εξένισεν εν 
τίνι δωματίω της παρακειμένης Ελληνικής Σχολής.»
Στον υπόγειο θάλαμο οδηγεί μια στενή κλίμακα μέσω ενός προθάλαμου που 
βρίσκεται κάτων απο το δυτικό τμήμα της Αίθουσας Τελετών. Στην 
αρχή της κλιμακας βρίσκεται εντοιχισμένη πλάκα, στην οποία δηλώνεται 
ο χώρος και το γεγονός.
Στο δυτικό τοίχο της Κρύπτης βρίσκεται αναρτημένη εικόνα του 
Εθνομάρτυρα Κυπριανού, μπροστά στην οποία ανάβει συνεχώς καντήλι. 
Κάτω απο την εικόνα, η οποιά είναι έργο του ζωγράφου και καθηγητή 
της Τέχνης Ανδρέα Χρυσοχού,ο Ελληνικός Πνευματικός Όμιλος 
Κύπρου εντοίχισε στις 9 Ιουλίου 1954, επέτειο του απαγχονισμού 
του αρχιεπισκόπου Κυπριανού(9/7/1821), μαρμάρινη πλάκα με 
επιγραφή αναμνηστική της φιλοξενείας των Φιλικών στους χώρους 
του Πάγκυπρίου Γυμνασίου.


ΕΙΣΟΔΟΣ ΑΙΘΟΥΣΑΣ ΤΕΛΕΤΩΝ-ΚΤΙΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Πάνω απο την κεντρική είσοδο της Αίθουσας Τελετών αναγράφεται 
ο ιδρυτής της Ελληνικής Σχολής Λευκωσίας, που συνέχεια και 
ανέλιξη της υπάρξε το Παγκύπριο Γυμνάσιο, και το έτος ίδρυσης 
της (1812).Πάνω απο την επιγραφή αναγράφεται η φράση «λιμήν 
πέφυκε πάσι παιδεία βροτοίς».
Πιο πάνω είναι αναρτημένη η εικόνα της Αγίας Τριάδος, στην οποίοα
 αφιέρωσε την Σχολή ο ιδρυτής της εθνομάρτυρας Αρχιεπίσκοπος 
Κύπρου Κύπριανός.Η εικόνα είναι έργο του ζωγράφου Αδαμάντιου 
Διαμαντή, ο οποίος υπήρξε καθηγητής στο Παγκύπριο Γυμνάσιο.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός γεννήθηκε το 1756 στο χωρίο 
Στρόβολος, κοντά στην Λευκωσία.Σε μικρή ηλικία μπήκε δόκιμος 
στο μοναστήρι του Μαχαιρά, όπου έμαθε τα  πρώτα γράμματα.
Αργότερα μετακινήθηκε στο μετόχι του μοναστηριού στον Στρόβολο 
και έτσι είχε την ευκαιρία να φοιτά στην «Σχολή Ελληνικών 
Γραμμάτων Και Μουσικής», στην Λευκωσία.Το 1781 χειροτονήθηκε 
διάκονος και το 1783 πήγε μαζί με άλλο ιερωμένο του Μοναστηριού 
στην Μολδοβλαχία για έρανο υπέρ της μονής Μαχαιρά.Στις 
παραδουνάβιες ηγεμονίες παρέμεινε συνολικά 19 χρόνια, 
χειροτονήθηκε ιερομόναχος και φοίτησε σε ελληνική σχολή του 
Ιασίου.
Επέστρεψε στην Κύπρο το 1802, όπου μετά απο σύντομη διαμονή στο
 μοναστήρι του Μαχαιρά και στο μετόχι του στον Στρόβολο, έγινε 
Οικονόμος στην Αρχιεπισκοπή.Το 1810 χειροτονήθηκε Αρχιεπίσκοπος
Κύπρου και ανέλαβε το δύσκολο έργο της εξόφλησης των υπέρογκων 
χρέων της Αρχιεπισκοπής.Εν τούτοις δεν δίστασε να δαπανήσει 
για την ίδρυση «Ελληνικής Σχολής» (στα ανατολικά του κτηρίου 
της Αρχιεπισκοπής), η οποία εξελίχθηκε αργότερα στο Παγκύπριο 
Γυμνάσιο.Ταυτόχρονα, ενίσχυσε τα μοναστήρια,φρόντισε την 
καταπολέμιση της ακρίδας και συνέβαλε στην είσπραξη των φορών 
των οθωμανικών αρχών κατα τέτοιο τρόπο ώστε να αποφευγονται οι 
βιαιότητες τους εις βάρος των Χριστιανών.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός είχε σχέσεις με την Φιλική Εταιρία,
δύο μέλη της οποίας τον επισκέφθηκαν στην Λευκωσία και τους 
οποίους, κατα την παράδοση φιλοξένησε στο κτήριο της Ελληνικής 
Σχολής.
Με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης θεωρήθηκε ύποπτος  
υποκίνησης της επανάστασης στην Κύπρο και, παρά τις 
προσπάθειες του να αποτρέψει την τραγωδία του ποιμνίου του και 
του ιδίου, συνελήφθει απο τον Τούρκο δοιηκητή της Κύπρου με άλλους 
μητροπολίτες, και πολλούς προύχοντες του νησιού.Με απαράμιλλο 
θάρρος βάδισε προς τον θάνατο.Απαγχονίσθηκε στις 9 Ιουλίου 1821.

ΠΡΟΑΥΛΙΟ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

Ένα απο τα τέσσερα μνημεία στο προαύλιο του Παγκυπρίου Γυμνασίου
είναι η προτομή του μεγάλου ευεργέτη, του Ιωάννη Βεργόπουλου, έργο
του αρχιτέκτονα και γλύπτη Α.Θυμόπουλου.
Ο Ι.Βεργόπυλος καταγόταν απο τον Βόλο, έζησε όμως στην Κύπρο, όπου
μαζί με τον θείο του Κ.Διανέλλο, απο την Μακρυνίτσα Πηλίου, ήταν 
ιδιοκτήτης  καπνοβιομηχανίας.
Στις 27 Οκτωμβρίου 1921, ένα χρόνο μετα απο την καταστροφή του 
Πάγκυπρίου Γυμνασίου απο  πυρκαγιά,  ο Ιωάννης Βεργόπουλος 
ανέλαβε όλη τη δαπάνη για την ανέγερση νέου σχολικού κτηρίου, το 
οποίο θα ανταποκρίνεται περισσότερο στις παιδαγωγικές και άλλες
 σχολικές απαιτήσεις.Το κτήριο, περιλάμβανε πέντε αίθουσες 
διδασκαλίας, αίθουσα καθηγητών και προπύλαια.Στις 24 Ιανουαρίου
1922 ανακοίνωσε αύξηση της δωρεάς του για την ανέγερση τεσσάρων 
ακόμη τεσσάρων αιθουσών διδασκαλίας.Το ποσόν της δωρεάς του 
Βεργόπουλου ανήλθε συνολικά σε 5.000 λίρες.Ο δωρητής πάθανε λίγο
αργότερα στην πατρίδα του.
Προς τιμήν του το κτήριο ονομάστηκε «Βεργοπούλειο» (και μετά τις 
περαιτέρω αναπτύξεις του Σχολείου σε «Βεργόπουλος Πτέριξ»), 
στήθηκε η προτομή του στο προάυλιο του Σχολείου, και αθλοθετήθηκε 
στην μνήμη του το «Βραβείο Γεωργίου Πουλιά».

Η προτομή του Κωνσταντίνου Σπυριδάκι, έργο του γλύπτη Ανδρέα 
Σαββίδη (1988), έχει αναγραμμένο στην βάση της, εκτός απο το όνομα 
του εικονιζομένου, το επίγραμμα «Ελλάδα το όνειρο μου και η γραφή». 
Που σύνδεσε ο ποιητής Κύπρος Χρυσάνθης.
Ο Κωνσταντίνος Σπυριδάκις γεννήθηκε στην Λευκωσία το 1903 και 
φοίτησε στο Πάγκύπριο Γυμνάσιο.Σπούδασε φιλολογία στο 
Πανεπιστήμιο Αθηνών (1919-1923) και αρχαία ιστορία, κλασσική 
φιλιλογία και φιλοσοφία στο Πάνεπιστήμιο του Βερολίνου (1931-1934),
όπου ανακυρήχθηκε διδάκτωρ.
Ο Σπυριδάκις συνδέθηκε ιδιαίτερα με το Παγκύπριο Γυμνάσιο, όπου 
διετέλεσε διαδοχικά καθηγητής (1923-1931 και 1934-1935), βοηθός
διευθυντής (1935-1936) και γυμνασιάρχης (1936-1960).Η γυμνασιαρχία
του υπήρξε η μακρότερη όλων [κάλυψε το ένα τέτεαρτο περίπου της 
ζωής του Σχολείου] και ήταν καθοριστική για την πορεία και την 
προοδό του.
Πάράλληλα με το εκπαιδευτικό του έργο ο Κ.Σπυριδάκις ανέπτυξε 
πολυπλευρή, εθνική, πολιτιστική και κοινωνική δράση.Διετέλεσε μέρος
του Εθναρχικού Συμβουλίουκαι του Γραφείου Εθναρχίας Κύπρου (1948-1960).
Με την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, έγινε πρόεδρος της Ελληνικής
Κοινωτικής Συνελεύσεως και στην συνέχεια διετέλεσε πρώτος Υπουργός
Παιδείας της Κύπρου (1965-1970).
Μεγάλη υπήρξε επίσης και η πνευματική δράση.Ίδρυσε και υπήρξε για 
πολλά χρόνια πρόεδρος επιστημονικών Εταιριών, Ομίλων και Συνδέσμων, 
ίδρυσε το Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου και συνέγραψε πολλά 
βιβλία, απο τα οποία τα περισσότερα αναφέρονται στην ιστορία της 
Κύπρου.
Πέθανε στην Λευκωσία το 1976.
Τα αποκαλυπτήρια της προτομής του έγιναν απο τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο
στις 18 Μαϊου1988.

Με το μνημείο αυτό που φέρει ανάγλυφες τις μορφές δύο αδελφών, απόφοιτων 
του Παγκυπίου Γυμνασίου, τιμάται η Εθνική Αντίσταση του 1941-1944.
Ο Ροδίων Γεωργιάδης γεννήθηκε στην Λεμεσό, αποφοίτησε όμως απο το 
Παγκύπριο Γυμνάσιο.Ο Μιλτιάδης ήταν μικρότερος αδελφός του.Το 1934, η 
οικογένεια του εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ο πατέρας τους Προκόπης, 
παλαιός πολεμιστής, εργάστηκε νς υπάλληλος του Δήμου Αθηναίων.Ο Ροδιών
φοίτησε στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και ο Μιλτιάδης 
στην «Σαβιτανίδειο Επαγγελματική Σχολή».Με τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο,  ο 
Ροδίων κατετάγη εθελοντής και πολέμησε στην Αλβανία.Στην Κατοχή υπήρξε
ιδρυτικό στέλεχος της αντιστατισιακής Οργάνωσης «Εθνικόν 
Επαναστατικόν Κομιτάτον», το οποίο χρησημοποιούσε ως αρχηγείο το σπίτι των 
δύο αδελφών.
Το 1943, οι δύο αδελφοί συνελήφθηκαν και καταδικάστηκαν απο το γερμανικό
στρατοδικείο σε δεκαετή φυλάκιση για σύνταξη και διανομή επαναστατικών
φυλλάδιων.Οι Γερμανοί τους έκλεισαν αρχικά στις φυλακές της Αίγινας και
τον Γενάρη του 1944 τους μετέφεραν στις φυλακές του Βραδεμβούργου στην 
Γερμανία. Ο Ροδιών πέθανε στην φυλακή απο φυματίωση στις 16 Οκτωμβρίου 
1944.Για τον Μιλτιάδη, η τελευταία πληροφορία που υπάρχει,  είναι ότι 
βρισκόταν στην κηδεία του αδελφού του στις φυλακές.Απο τότε αγνοείται
η τύχη του.Το ανάγλυφο στο μνημείο είναι του Νίκου Δυμιώτη(1973), καθηγητή 
της Τέχνης στο Παγκύπριο Γυμνάσιο.
Το μνημείο πεσόντων μαθητών και αποφοίτων του Παγκυπρίου Γυμνασίου φέρει 
την επιγραφή:
«Τοις εν τοις απελευθερωτικοις αγωσι του Ελληνικού Έθνους υπερ πατρίδος
ηρωϊκως αγωνισαμένοις νέοις εν τω Παγκυπρίω Γυμνασίω μαθητευσασι και 
ασμένως υπερ της ελευθιερίας την ζωήν αυτών θυσιάσασι τοδε το μνημείο 
αφιερούνται».        
Στο ανάγλυφο που υπάρχει πάνω απο την επιγραφή παριστάνεται η Ελευθερία
να στεφανώνει τον μαθητή του Παγκυπρίου Γυμνασίου που φέρει την στολή και το
πηλίκιο της εποχής του Κυπριακού Απελευθερωτικού Αγώνα 1955-1959.
Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου έκανε ο στρατηγός Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, 
αρχηγός του Αγώνα του 1955-1959, στις 3 Απριλίου 1965.
Το ανάγλυφο έγινε απο τον Νίκο Δυμιώτη.(1964)