Λόρενς Ντάρελ: φιλέλληνας ή πράκτορας;
Μια άγνωστη πτυχή της δράσης του διάσημου Βρετανού συγγραφέα
Συμπληρωματικά στο πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα της «Βιβλιοθήκης» στον Λόρενς Ντάρελ, θα ήθελα να αναφερθώ σε μια σχετικά άγνωστη πτυχή της δράσης του διάσημου Βρετανού συγγραφέα στην Κύπρο, στη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα ενάντια στους Αγγλους, δράση τουλάχιστον ύποπτη και που, ώς έναν βαθμό, επιβεβαιώνεται και από το βιβλίο του ίδιου, «Bitter Lemons» («Πικρολέμονα»), που αναφέρεται στην περίοδο της ζωής του στο νησί.
Σε ηλικία 17 χρόνων, όταν ακόμη ήμουν μαθητής της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον Λόρενς Ντάρελ, που τον εκτιμούσα ως σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων, -η εκτίμησή μου για τη λογοτεχνική του αξία αυξήθηκε μάλιστα όταν αργότερα, σπουδαστής στην κινηματογραφική σχολή του Λονδίνου, διάβασα, σε πρώτη έκδοση, το θαυμάσιο «Κουαρτέτο της Αλεξάνδρειας». Νωρίτερα όμως, όταν ακόμη μαθητής, μαζί με άλλους συμμαθητές, που ασχολούμασταν με την ποίηση ή απλώς ενδιαφερόμασταν για τη λογοτεχνία, πηγαίναμε τακτικά στη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Συμβουλίου για να μελετήσουμε και να δανειστούμε βιβλία. Εκεί, μια μέρα του 1953, πληροφορηθήκαμε από τον τότε διευθυντή του Βρετανικού Συμβουλίου και φιλέλληνα, Μόρις Κάρντιφ, που ήδη γνωρίζαμε καλά, πως ο Ντάρελ ήθελε να γνωρίσει νέους λογοτέχνες. Ετσι, μαζί με μερικούς νέους, αλλά γνωστούς Κύπριους ποιητές και λογοτέχνες (ανάμεσά τους, τον ποιητή Παντελή Μηχανικό και τον ποιητή και καθηγητή Σωφρόνη Σωφρονίου) συναντηθήκαμε μια μέρα με τον Ντάρελ και τον Κάρντιφ στον χώρο του Βρετανικού Συμβουλίου.
Ο Ντάρελ ρώτησε να μάθει για τη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία και στη διάρκεια μιας πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης μας παρότρυνε να φτιάξουμε έναν όμιλο που να συναντιέται τακτικά και να κάνει διαλέξεις, να συζητά, ακόμη και να οργανώνει διάφορες λογοτεχνικές εκδηλώσεις. Πρέπει να πω ότι τα λόγια του Ντάρελ μας ενθουσίασαν και πολύ σύντομα καταφέραμε να φτιάξουμε τον πρώτο Ομιλο Φίλων της Λογοτεχνίας, ο οποίος άρχισε να έχει τακτικές συναντήσεις σε χώρο μάλιστα του Βρετανικού Συμβουλίου, τον οποίο μας παραχώρησε ο Κάρντιφ. Στις συναντήσεις, που συνεχίστηκαν και σ' όλη τη διάρκεια του 1954, γίνονταν απαγγελίες νέων ποιημάτων καθώς και διαλέξεις. Ανάμεσά τους και η διάλεξη που έκανα ο ίδιος με θέμα τη «Σχέση της ποίησης του Γιώργου Σεφέρη με τον T.S. Eliot», ενώ ο συμμαθητής μου Κώστας Χατζηγεωργίου μίλησε για τον Γρυπάρη, με αφορμή τη μετάφραση του «Οιδίποδα» που θ' ανεβάζαμε στη σχολή μας. Διαλέξεις που παρακολούθησε και ο Ντάρελ οι οποίες και φαίνεται του έκαναν εντύπωση και για τις οποίες, αργότερα, συζητούσαμε και μας έλεγε τις δικές του απόψεις. Τον Ντάρελ δεν τον ξανάδα μέχρι την εποχή που, φυλακισμένος των Βρετανών, χωρίς δίκη, αλλά βάσει ενός παράνομου διατάγματος για προσωποκράτηση του κυβερνήτη (που είχε αναστείλει το «Habeas Corpus»), βρισκόμουν στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμυθιάς. Ο Ντάρελ είχε διοριστεί υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών (μαζί και κυβερνητικός εκπρόσωπος) της αποικιακής βρετανικής κυβέρνησης, και στάλθηκε, από τον τότε κυβερνήτη Αρμιτέιτζ, να διερευνήσει τις καταγγελίες μας για κακομεταχείριση και τις άσχημες συνθήκες διαβίωσής μας στα στρατόπεδα της Κοκκινοτριμυθιάς. Μόλις οι αρχές του στρατοπέδου πληροφορήθηκαν για την επίσκεψη του Ντάρελ, ανέλαβαν να παρουσιάσουν ένα «άλλο», ωραιοποιημένο πρόσωπο των φυλακών. Ως υπόδειγμα κράτησης, επέλεξαν το παράπηγμα στο οποίο βρισκόμουν κι εγώ. Από νωρίς το πρωί έστειλαν τους ποινικούς φυλακισμένους που καθάριζαν τους χώρους και μαγείρευαν για μας, για να το καθαρίσουν, μας έδωσαν από μία ακόμη κουβέρτα, καλύτερο πρωινό, όπως και πολύ καλό, για σπάνια φορά, γεύμα. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε ο Ντάρελ, με τη συνοδεία του, και άρχισε να επιθεωρεί τον χώρο, σταματώντας κάθε τόσο και κοιτάζοντας τα κρεβάτια - στρώματα απλωμένα σε τσιμέντο περίπου δέκα πόντους από την επιφάνεια της γης. Οταν πλησίασε το δικό μου, σταμάτησε και κοιτούσε τα βιβλία που είχα στο περβάζι του παραθύρου, πίσω από το προσκέφαλο: τα ποιήματα του Καβάφη και του Σεφέρη, «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη, η «Αιολική γη» του Βενέζη, τα ποιήματα του Ελιοτ, και άλλα. Με κοίταξε γρήγορα, έκανε πως δεν με αναγνώρισε, και προχώρησε.
Πρέπει να πω πως για την άθλια κατάσταση της διαβίωσής μας είχα προσωπικά, ενώ ακόμη βρισκόμασταν κρατούμενοι στο υγρό (και πολύ χειρότερο) Φρούριο της Κερύνειας, ετοιμάσει ανυπόγραφο σημείωμα που έριξα από παράθυρο του φρουρίου σε φίλο δημοσιογράφο, σημείωμα που στη συνέχεια δημοσιεύτηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες και που αποσπάσματά του ανέφερε τακτικά στο δελτίο του προς τους Κυπρίους ο ραδιοφωνικός σταθμός της ΥΕΝΕΔ.
Για το επεισόδιο αυτό και την επίσκεψή του στο στρατόπεδο ο Ντάρελ γράφει στο βιβλίο του «Πικρολέμονα»: «Νωρίς τον Ιούλιο, οι περί προσωποκράτησης νόμοι ανανεώθηκαν, κάνοντας κάπως πιο εύκολη τη δουλειά του Ρεν (του Αγγλου διευθυντή της αστυνομίας) και έμμεσα φαντάζομαι πως έσωζε αρκετές ζωές μαθητευομένων και σχολιαρόπαιδων που φυλάκιζε, χωρίς πολλές διατυπώσεις, όταν δεν μπορούσε, λόγω έλλειψης μαρτύρων, να τους απαγγείλει κατηγορία. Αυτό στάθηκε η απαρχή μιας σειράς επιθέσεων του ραδιοφωνικού σταθμού της Αθήνας, που μας κατηγορούσε για "φασισμό", ακόμη και για "γενοκτονία". Οι συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων έγιναν βασικός λόγος για σχόλια και υστερικό πόλεμο νεύρων, και οι καταστάσεις διαβίωσης στο φρούριο της Κερύνειας συζητιόντουσαν με πάθος. "Προκαλούμε για άλλη μια φορά τον διευθυντή του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών να απαντήσει στην ακόλουθη ερώτηση εκ μέρους του κυπριακού λαού: υπάρχουν ή δεν υπάρχουν τουαλέτες στο φρούριο; Και αν δεν υπάρχουν τουαλέτες, με τι τις αντικαθιστούν; Και μία ακόμη ερώτηση: Είναι ή δεν είναι αλήθεια πως το περιεχόμενο των μεταλλικών κουβάδων, που χρησιμοποιούνται ως φρικτά αντικατάστατα για τις τουαλέτες, αδειάζει σε πολύ κοντινή απόσταση από το φρούριο, ώστε να βάζει σε κίνδυνο την υγεία των κρατουμένων; Πρέπει να αληθεύει, κύριε Ντάρελ, εκτός αν οι αισθήσεις της όρασης και της όσφρησής μας, όπως και τα σμήνη μυγών και άλλων βρομερών εντόμων, μας απατούν". Αυτό ήταν κάπως υπερβολικό. Ετσι μου ερχόταν να κάνω στην Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών μερικές καλοδιαλεγμένες ερωτήσεις σχετικά με τη γενική κατάσταση υγιεινής στην Ελλάδα - αλλά τους λυπήθηκα. Ο φιλελληνισμός δύσκολα πεθαίνει. "Παρ' όλα αυτά", μου είπε ο αποικιακός γραμματέας, "καλύτερα να πας ο ίδιος να το εξετάσεις και να κανονίσεις να πάνε οι δημοσιογράφοι να τους δείξεις πως παρ' όλο που είμαστε φασιστικά κτήνη, η υγιεινή μας εξακολουθεί να υφίσταται." Κάπως διστακτικά, δέχτηκα να το κάνω».
Και λίγο πιο κάτω συνεχίζει: «Το στρατόπεδο είχε τώρα μεταφερθεί από το φρούριο στην Κοκκινοτριμυθιά, κι εδώ στην τραχιά, γυμνή, άχαρη κοιλάδα, οι υπεύθυνοι του στρατού είχαν στήσει μερικά παραπήγματα, μαντρωμένα με συρματόπλεγμα. Από μακριά έμοιαζε με εγκαταλειμμένη φάρμα για γαλοπούλες. Φτάσαμε με αυτοκίνητο με τον Φόστερ, που μιλούσε απελπισμένα για την έλλειψη λογικής που έδειχναν οι φυλακισμένοι, για την πλήρη περιφρόνησή τους για το νόμο και την πολιτική ηθική. "Περίπου τα δύο τρίτα απ' αυτούς θα μπορούσαν να παραπεμφθούν σε δίκη για σοβαρά αδικήματα", επαναλάμβανε νευρικά με ανησυχία, τα μπασταρδάκια! Και ρίχνουν σβόλους στους επισκέπτες και μας φωνάζουν "φασίστες". Εμάς, φασίστες, σε ρωτώ!»
Περιγράφοντας την επίσκεψή του στο παράπηγμά μας, αναφέρει: «Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν στενόχωρες, αλλά όχι κακές. Ισως λιγότερο σκληρές από ό,τι είναι για πολλούς νέους που εκτελούν τη στρατιωτική θητεία τους. Επισκεφτήκαμε τα παραπήγματα (σ.σ.: επισκέφτηκε μόνο ένα, το δικό μας), εξετάσαμε την τροφή και τις εγκαταστάσεις του ζεστού νερού. Κρίνοντας από τα βιβλία στα περισσότερα από τα περβάζια των παραθύρων και στα κρεβάτια, ένας αριθμός των τρομοκρατών πρέπει να ήταν διανοούμενοι. Είδα τη "Ζωή εν τάφω" του Μυριβήλη και τη σπάνια έκδοση του Καβάφη, τα ποιήματα του Σεφέρη και την "Αιολική Γη" του Βενέζη με τη δική μου εισαγωγή, που είχε μεταφραστεί με αγάπη από την αγγλική έκδοση. Αυτά με πλήγωναν, επειδή κατάλαβα για πρώτη φορά πως η ΕΟΚΑ δεν προσέλκυε τους κακούργους κι εγγενείς εγκληματίες, αλλά ακριβώς τα πιο ζωηρά και ιδεαλιστικά στοιχεία της νεολαίας. Αυτοί θα ήταν εκείνοι που θα υπέφεραν στο κάλεσμα των αρχιταραξιών».
Για τον Ντάρελ, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ ήταν «τρομοκράτες» και η νεολαία που αγωνίστηκε για την απελευθέρωση του νησιού, απλοί ηλίθιοι που προσελκύονταν από αρχιταραξίες. Βέβαια, το ότι ο Λόρενς Ντάρελ επελέγη για μια τέτοια σημαντική θέση, όχι μόνον ως υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών αλλά και ως κυβερνητικός εκπρόσωπος, δηλαδή υπεύθυνος για τις διάφορες ανακοινώσεις που έδιναν στον κυβερνήτη Αρμιτέιτζ και τη βρετανική κυβέρνηση «άφεση αμαρτιών» για τα όσα έκαναν στην Κύπρο, καλύπτοντας τα βασανιστήρια στις φυλακές και τα κρατητήρια, καθώς και τα διάφορα απάνθρωπα αντίποινα που επέβαλλαν κάθε φορά που σκοτωνόταν ένας Βρετανός στρατιώτης, δείχνει καθαρά πως ο «φιλέλληνας» Ντάρελ απολάμβανε την πλήρη εμπιστοσύνη της βρετανικής κυβέρνησης και δεν ήταν ένας απλός, απολιτικός συγγραφέας. Στην Κύπρο, μέχρι και σήμερα, πάρα πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο Ντάρελ ήταν τελικά πράκτορας των Αγγλων ή τουλάχιστον άνθρωπος που δέχτηκε να παίξει το παιχνίδι τους. Αναμφισβήτητα πολύ καλός συγγραφέας, φιλέλληνας, όμως;
Σε ηλικία 17 χρόνων, όταν ακόμη ήμουν μαθητής της Αγγλικής Σχολής Λευκωσίας, είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά τον Λόρενς Ντάρελ, που τον εκτιμούσα ως σημαντική προσωπικότητα των γραμμάτων, -η εκτίμησή μου για τη λογοτεχνική του αξία αυξήθηκε μάλιστα όταν αργότερα, σπουδαστής στην κινηματογραφική σχολή του Λονδίνου, διάβασα, σε πρώτη έκδοση, το θαυμάσιο «Κουαρτέτο της Αλεξάνδρειας». Νωρίτερα όμως, όταν ακόμη μαθητής, μαζί με άλλους συμμαθητές, που ασχολούμασταν με την ποίηση ή απλώς ενδιαφερόμασταν για τη λογοτεχνία, πηγαίναμε τακτικά στη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Συμβουλίου για να μελετήσουμε και να δανειστούμε βιβλία. Εκεί, μια μέρα του 1953, πληροφορηθήκαμε από τον τότε διευθυντή του Βρετανικού Συμβουλίου και φιλέλληνα, Μόρις Κάρντιφ, που ήδη γνωρίζαμε καλά, πως ο Ντάρελ ήθελε να γνωρίσει νέους λογοτέχνες. Ετσι, μαζί με μερικούς νέους, αλλά γνωστούς Κύπριους ποιητές και λογοτέχνες (ανάμεσά τους, τον ποιητή Παντελή Μηχανικό και τον ποιητή και καθηγητή Σωφρόνη Σωφρονίου) συναντηθήκαμε μια μέρα με τον Ντάρελ και τον Κάρντιφ στον χώρο του Βρετανικού Συμβουλίου.
Ο Ντάρελ ρώτησε να μάθει για τη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία και στη διάρκεια μιας πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης μας παρότρυνε να φτιάξουμε έναν όμιλο που να συναντιέται τακτικά και να κάνει διαλέξεις, να συζητά, ακόμη και να οργανώνει διάφορες λογοτεχνικές εκδηλώσεις. Πρέπει να πω ότι τα λόγια του Ντάρελ μας ενθουσίασαν και πολύ σύντομα καταφέραμε να φτιάξουμε τον πρώτο Ομιλο Φίλων της Λογοτεχνίας, ο οποίος άρχισε να έχει τακτικές συναντήσεις σε χώρο μάλιστα του Βρετανικού Συμβουλίου, τον οποίο μας παραχώρησε ο Κάρντιφ. Στις συναντήσεις, που συνεχίστηκαν και σ' όλη τη διάρκεια του 1954, γίνονταν απαγγελίες νέων ποιημάτων καθώς και διαλέξεις. Ανάμεσά τους και η διάλεξη που έκανα ο ίδιος με θέμα τη «Σχέση της ποίησης του Γιώργου Σεφέρη με τον T.S. Eliot», ενώ ο συμμαθητής μου Κώστας Χατζηγεωργίου μίλησε για τον Γρυπάρη, με αφορμή τη μετάφραση του «Οιδίποδα» που θ' ανεβάζαμε στη σχολή μας. Διαλέξεις που παρακολούθησε και ο Ντάρελ οι οποίες και φαίνεται του έκαναν εντύπωση και για τις οποίες, αργότερα, συζητούσαμε και μας έλεγε τις δικές του απόψεις. Τον Ντάρελ δεν τον ξανάδα μέχρι την εποχή που, φυλακισμένος των Βρετανών, χωρίς δίκη, αλλά βάσει ενός παράνομου διατάγματος για προσωποκράτηση του κυβερνήτη (που είχε αναστείλει το «Habeas Corpus»), βρισκόμουν στα κρατητήρια της Κοκκινοτριμυθιάς. Ο Ντάρελ είχε διοριστεί υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών (μαζί και κυβερνητικός εκπρόσωπος) της αποικιακής βρετανικής κυβέρνησης, και στάλθηκε, από τον τότε κυβερνήτη Αρμιτέιτζ, να διερευνήσει τις καταγγελίες μας για κακομεταχείριση και τις άσχημες συνθήκες διαβίωσής μας στα στρατόπεδα της Κοκκινοτριμυθιάς. Μόλις οι αρχές του στρατοπέδου πληροφορήθηκαν για την επίσκεψη του Ντάρελ, ανέλαβαν να παρουσιάσουν ένα «άλλο», ωραιοποιημένο πρόσωπο των φυλακών. Ως υπόδειγμα κράτησης, επέλεξαν το παράπηγμα στο οποίο βρισκόμουν κι εγώ. Από νωρίς το πρωί έστειλαν τους ποινικούς φυλακισμένους που καθάριζαν τους χώρους και μαγείρευαν για μας, για να το καθαρίσουν, μας έδωσαν από μία ακόμη κουβέρτα, καλύτερο πρωινό, όπως και πολύ καλό, για σπάνια φορά, γεύμα. Κάποια στιγμή εμφανίστηκε ο Ντάρελ, με τη συνοδεία του, και άρχισε να επιθεωρεί τον χώρο, σταματώντας κάθε τόσο και κοιτάζοντας τα κρεβάτια - στρώματα απλωμένα σε τσιμέντο περίπου δέκα πόντους από την επιφάνεια της γης. Οταν πλησίασε το δικό μου, σταμάτησε και κοιτούσε τα βιβλία που είχα στο περβάζι του παραθύρου, πίσω από το προσκέφαλο: τα ποιήματα του Καβάφη και του Σεφέρη, «Η ζωή εν τάφω» του Μυριβήλη, η «Αιολική γη» του Βενέζη, τα ποιήματα του Ελιοτ, και άλλα. Με κοίταξε γρήγορα, έκανε πως δεν με αναγνώρισε, και προχώρησε.
Πρέπει να πω πως για την άθλια κατάσταση της διαβίωσής μας είχα προσωπικά, ενώ ακόμη βρισκόμασταν κρατούμενοι στο υγρό (και πολύ χειρότερο) Φρούριο της Κερύνειας, ετοιμάσει ανυπόγραφο σημείωμα που έριξα από παράθυρο του φρουρίου σε φίλο δημοσιογράφο, σημείωμα που στη συνέχεια δημοσιεύτηκε στις αθηναϊκές εφημερίδες και που αποσπάσματά του ανέφερε τακτικά στο δελτίο του προς τους Κυπρίους ο ραδιοφωνικός σταθμός της ΥΕΝΕΔ.
Για το επεισόδιο αυτό και την επίσκεψή του στο στρατόπεδο ο Ντάρελ γράφει στο βιβλίο του «Πικρολέμονα»: «Νωρίς τον Ιούλιο, οι περί προσωποκράτησης νόμοι ανανεώθηκαν, κάνοντας κάπως πιο εύκολη τη δουλειά του Ρεν (του Αγγλου διευθυντή της αστυνομίας) και έμμεσα φαντάζομαι πως έσωζε αρκετές ζωές μαθητευομένων και σχολιαρόπαιδων που φυλάκιζε, χωρίς πολλές διατυπώσεις, όταν δεν μπορούσε, λόγω έλλειψης μαρτύρων, να τους απαγγείλει κατηγορία. Αυτό στάθηκε η απαρχή μιας σειράς επιθέσεων του ραδιοφωνικού σταθμού της Αθήνας, που μας κατηγορούσε για "φασισμό", ακόμη και για "γενοκτονία". Οι συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων έγιναν βασικός λόγος για σχόλια και υστερικό πόλεμο νεύρων, και οι καταστάσεις διαβίωσης στο φρούριο της Κερύνειας συζητιόντουσαν με πάθος. "Προκαλούμε για άλλη μια φορά τον διευθυντή του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών να απαντήσει στην ακόλουθη ερώτηση εκ μέρους του κυπριακού λαού: υπάρχουν ή δεν υπάρχουν τουαλέτες στο φρούριο; Και αν δεν υπάρχουν τουαλέτες, με τι τις αντικαθιστούν; Και μία ακόμη ερώτηση: Είναι ή δεν είναι αλήθεια πως το περιεχόμενο των μεταλλικών κουβάδων, που χρησιμοποιούνται ως φρικτά αντικατάστατα για τις τουαλέτες, αδειάζει σε πολύ κοντινή απόσταση από το φρούριο, ώστε να βάζει σε κίνδυνο την υγεία των κρατουμένων; Πρέπει να αληθεύει, κύριε Ντάρελ, εκτός αν οι αισθήσεις της όρασης και της όσφρησής μας, όπως και τα σμήνη μυγών και άλλων βρομερών εντόμων, μας απατούν". Αυτό ήταν κάπως υπερβολικό. Ετσι μου ερχόταν να κάνω στην Ελληνική Υπηρεσία Πληροφοριών μερικές καλοδιαλεγμένες ερωτήσεις σχετικά με τη γενική κατάσταση υγιεινής στην Ελλάδα - αλλά τους λυπήθηκα. Ο φιλελληνισμός δύσκολα πεθαίνει. "Παρ' όλα αυτά", μου είπε ο αποικιακός γραμματέας, "καλύτερα να πας ο ίδιος να το εξετάσεις και να κανονίσεις να πάνε οι δημοσιογράφοι να τους δείξεις πως παρ' όλο που είμαστε φασιστικά κτήνη, η υγιεινή μας εξακολουθεί να υφίσταται." Κάπως διστακτικά, δέχτηκα να το κάνω».
Και λίγο πιο κάτω συνεχίζει: «Το στρατόπεδο είχε τώρα μεταφερθεί από το φρούριο στην Κοκκινοτριμυθιά, κι εδώ στην τραχιά, γυμνή, άχαρη κοιλάδα, οι υπεύθυνοι του στρατού είχαν στήσει μερικά παραπήγματα, μαντρωμένα με συρματόπλεγμα. Από μακριά έμοιαζε με εγκαταλειμμένη φάρμα για γαλοπούλες. Φτάσαμε με αυτοκίνητο με τον Φόστερ, που μιλούσε απελπισμένα για την έλλειψη λογικής που έδειχναν οι φυλακισμένοι, για την πλήρη περιφρόνησή τους για το νόμο και την πολιτική ηθική. "Περίπου τα δύο τρίτα απ' αυτούς θα μπορούσαν να παραπεμφθούν σε δίκη για σοβαρά αδικήματα", επαναλάμβανε νευρικά με ανησυχία, τα μπασταρδάκια! Και ρίχνουν σβόλους στους επισκέπτες και μας φωνάζουν "φασίστες". Εμάς, φασίστες, σε ρωτώ!»
Περιγράφοντας την επίσκεψή του στο παράπηγμά μας, αναφέρει: «Οι συνθήκες διαβίωσης ήταν στενόχωρες, αλλά όχι κακές. Ισως λιγότερο σκληρές από ό,τι είναι για πολλούς νέους που εκτελούν τη στρατιωτική θητεία τους. Επισκεφτήκαμε τα παραπήγματα (σ.σ.: επισκέφτηκε μόνο ένα, το δικό μας), εξετάσαμε την τροφή και τις εγκαταστάσεις του ζεστού νερού. Κρίνοντας από τα βιβλία στα περισσότερα από τα περβάζια των παραθύρων και στα κρεβάτια, ένας αριθμός των τρομοκρατών πρέπει να ήταν διανοούμενοι. Είδα τη "Ζωή εν τάφω" του Μυριβήλη και τη σπάνια έκδοση του Καβάφη, τα ποιήματα του Σεφέρη και την "Αιολική Γη" του Βενέζη με τη δική μου εισαγωγή, που είχε μεταφραστεί με αγάπη από την αγγλική έκδοση. Αυτά με πλήγωναν, επειδή κατάλαβα για πρώτη φορά πως η ΕΟΚΑ δεν προσέλκυε τους κακούργους κι εγγενείς εγκληματίες, αλλά ακριβώς τα πιο ζωηρά και ιδεαλιστικά στοιχεία της νεολαίας. Αυτοί θα ήταν εκείνοι που θα υπέφεραν στο κάλεσμα των αρχιταραξιών».
Για τον Ντάρελ, όπως αντιλαμβάνεται κανείς, οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ ήταν «τρομοκράτες» και η νεολαία που αγωνίστηκε για την απελευθέρωση του νησιού, απλοί ηλίθιοι που προσελκύονταν από αρχιταραξίες. Βέβαια, το ότι ο Λόρενς Ντάρελ επελέγη για μια τέτοια σημαντική θέση, όχι μόνον ως υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών αλλά και ως κυβερνητικός εκπρόσωπος, δηλαδή υπεύθυνος για τις διάφορες ανακοινώσεις που έδιναν στον κυβερνήτη Αρμιτέιτζ και τη βρετανική κυβέρνηση «άφεση αμαρτιών» για τα όσα έκαναν στην Κύπρο, καλύπτοντας τα βασανιστήρια στις φυλακές και τα κρατητήρια, καθώς και τα διάφορα απάνθρωπα αντίποινα που επέβαλλαν κάθε φορά που σκοτωνόταν ένας Βρετανός στρατιώτης, δείχνει καθαρά πως ο «φιλέλληνας» Ντάρελ απολάμβανε την πλήρη εμπιστοσύνη της βρετανικής κυβέρνησης και δεν ήταν ένας απλός, απολιτικός συγγραφέας. Στην Κύπρο, μέχρι και σήμερα, πάρα πολλοί είναι εκείνοι που πιστεύουν πως ο Ντάρελ ήταν τελικά πράκτορας των Αγγλων ή τουλάχιστον άνθρωπος που δέχτηκε να παίξει το παιχνίδι τους. Αναμφισβήτητα πολύ καλός συγγραφέας, φιλέλληνας, όμως;
ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 25/05/2007
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου